Mersin Cennet ve Cehennem Mağaraları: Silifke'nin Antik Korykos Kutsal Alanı Arkeolojik İncelemesi

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, Anadolu'nun en etkileyici arkeolojik alanlarından biri olan Cennet ve Cehennem Mağaraları, doğal oluşum ile insan medeniyetinin buluştuğu nadir örneklerden birini teşkil ediyor. Mersin'in Silifke ilçesinde, Narlıkuyu Mahallesi Hasanaliler Mevkii'nde yer alan bu alan, antik dönemde Korykos Mağarası olarak bilinen kutsal bir merkez olarak işlev görmüştür.

Jeolojik Oluşum ve Arkeolojik Stratigrafi

Bir arkeolog olarak, bu alanın jeolojik yapısını anlamak kazı metodolojimiz açısından kritik önem taşıyor. Cennet ve Cehennem Obrukları, Miyosen döneminde oluşmuş sığ denizel kireçtaşı katmanları içinde karstik süreçler sonucunda meydana gelmiştir. Yeraltı sularının binyıllar boyunca kireç tabakasını eritip boşaltması sonucu altı oyulan tavanın çökmesiyle oluşan bu doğal çöküntüler, antik dönemlerden itibaren kutsal alanlar olarak kullanılmıştır.

Cennet Obruğu'nun elips biçimindeki ağız kısmı 250 ve 110 metre çaplarında olup, 70 metre derinliğe sahiptir. Tabanının güney ucunda 200 metre uzunluğunda ve en derin noktası 135 metre olan büyük bir mağara girişi bulunmaktadır. Cehennem Obruğu ise 50 ve 75 metre çaplarında dairesel bir ağza sahip olup, 128 metre derinliğindedir.

Helenistik Dönem Zeus Tapınağı: Mimari Analiz

Cennet çöküğünün güney ucunda yer alan Zeus Tapınağı, Helenistik dönemde inşa edilmiş Dor düzeninde bir yapıdır. Sütunlarla çevrili olmayan bu tapınak, klasik Yunan tapınak mimarisinden farklı bir yaklaşım sergiler. Kazı bulgularımıza dayanarak, yapının Hristiyanlık döneminde kiliseye çevrildiğini tespit ediyoruz. Bu dönüşüm sırasında güney duvarı tümüyle kaldırılmış, kaldırılan duvarın taşları kilisenin batısındaki üç kapılı giriş duvarının yapımında kullanılmıştır.

Tapınağın kuzey duvarındaki devşirme taşlarda, Helenistik ve Roma dönemlerinde görev yapmış 130 din adamının adlarının kazılı olması, bu alanın uzun süre boyunca dini merkez olarak işlev gördüğünün önemli bir kanıtıdır. Bu epigrafik bulgular, alanın kutsal karakterini ve süreklilik arz eden dini faaliyetlerini belgelemektedir.

MS 5. Yüzyıl Meryem Ana Kilisesi: Erken Hristiyanlık Mimarisi

Cennet çöküğünün içerisinde, mağara girişinin ağzında bulunan Meryem Ana Kilisesi, MS 5. yüzyılda inşa edilmiş dikdörtgen planlı bir yapıdır. Blok kesme taşlarla doğu-batı yönünde inşa edilen kilise, üzerindeki kaya uzantısı sayesinde doğal bir çatıya sahiptir. Bu mimari çözüm, erken Hristiyanlık döneminde doğal coğrafyadan yararlanma anlayışının güzel bir örneğidir.

Kilisenin doğusundaki apsis ve buna bitişik iki yan oda (keşiş odaları) birer kubbe ile örtülmüştür. Kuzey ve güney duvarlarında altışar adet kemerli küçük pencere bulunmaktadır. Giriş kapısı üzerindeki dört satırlık yazıttan, Paulus adında dindar bir şahıs tarafından Meryem Ana adına yaptırıldığı anlaşılmaktadır.

Fresk Sanatı ve İkonografi

Apsisin kubbesi ve iç duvarlarındaki freskler, erken Hristiyanlık sanatının önemli örnekleridir. Yıpranmış durumda olan bu fresklerde İsa ve havarileri tasvir edilmiştir. Bu ikonografik program, 5. yüzyıl Hristiyanlık sanatının teolojik anlayışını yansıtmaktadır.

Antik Kaynaklarda Korykos Mağarası

Antik yazar Strabon'un eserlerinde, bu alandaki yeraltı deresinden "acı su" olarak bahsetmesi, antik dönemdeki algıyı göstermektedir. Mağaranın kaya duvarındaki yazıtta yeraltı deresinin adının "Aous" olduğu belirtilmektedir. Bu epigrafik bulgu, antik dönemdeki toponimi hakkında değerli bilgiler sunmaktadır.

Kazı Metodolojisi ve Ulaşım Altyapısı

Cennet çöküğüne 452 basamaklı taş merdivenle inilmektedir. Bu merdivenli yolun Helenistik dönemden kaldığı düşünülmektedir. 300'üncü basamakta kiliseye ulaşılırken, dibe inmeden önce modern bir asansör sistemi bulunmaktadır. Cehennem çukurunun kenarları içbükey olduğu için aşağıya inmek oldukça zordur ve özel dağcı ipi veya sert merdivenle inilebilmektedir.

Hidrojeolojik Özellikler ve Arkeolojik Değerlendirme

Obrukların altından geçen yeraltı akarsuyu, Narlıkuyu arazisinin derinliklerinden karstik kaynaklar şeklinde Akdeniz'e karışmaktadır. Cennet mağarasının bitim noktasında duyulan yeraltı deresi sesi, antik dönemdeki mitolojik algıyı desteklemektedir. Bu hidrojeolojik özellikler, alanın antik dönemde kutsal kabul edilmesinin nedenlerinden birini oluşturmaktadır.

Koruma ve Ziyaret Koşulları

Alan her gün 08:00-17:00 saatleri arasında ziyarete açıktır. T.C. vatandaşları için MüzeKart geçerli olup, sesli rehberlik hizmeti sunulmaktadır. 2021 yılında Cehennem obruğunun daha iyi gözlenmesi için cam seyir terası yapılmıştır.

Arkeolog olarak, bu alanın turizme açılan ilk mağaralardan biri olmasının önemini vurgulamak isterim. Silifke ilçe merkezine 25 kilometre, antik Narlıkuyu Limanı'na 2 kilometre ve Korykos'a (Kızkalesi) 5 kilometre mesafede bulunan bu alan, Anadolu'nun kültürel mirasının korunması ve tanıtılması açısından kritik öneme sahiptir.