Mersin İmirzeli Antik Kenti: Erdemli'nin Olba Krallığı'ndan Kalma Arkeolojik Hazinesi

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, henüz sistematik kazı çalışması yapılmamış antik kentler arasında en büyük potansiyele sahip olanlarından biri hiç şüphesiz Mersin'in Erdemli ilçesine bağlı Karaahmetli köyünün 2 kilometre batısında yer alan İmirzeli (Emirzeli) antik kentidir. Bu ören yeri, Helenistik dönemden Erken Bizans dönemine kadar kesintisiz yerleşim gösteren katmanlarıyla, Anadolu arkeolojisi açısından son derece değerli veriler barındırmaktadır.

Stratejik Konumu ve Arkeolojik Potansiyeli

İmirzeli'nin coğrafi konumu, antik dönem yerleşim stratejilerini anlamamız açısından mükemmel bir örnek teşkil eder. Yaklaşık 300'e 100 metrelik boyutlara sahip, kuzeydoğudan güneybatıya doğru uzanan kalker sırt üzerindeki ana yerleşim, doğal savunma avantajlarını maksimum düzeyde kullanmıştır. Bir arkeolog gözüyle değerlendirdiğimde, bu topografik seçim tesadüfi değildir; ören yerinin iki büyük yamaç ve bir çukur bölümden oluşan yapısı, hem savunma hem de su toplama açısından ideal koşullar sunmaktadır.

Antik Korykos (Kızkalesi) ve Elaiussa Sebaste (Ayaş) antik kentlerine yaklaşık on kilometre uzaklıkta konumlanan İmirzeli, Dağlık Kilikya'nın ticaret ağları içindeki yerini anlamamızda kritik öneme sahiptir. D.400 kara yolundan Kanlıdivane mevkiinde kuzeybatıya dönerek ulaşılan bu antik kent, aynı zamanda Antik Olba'ya (Uzuncaburç) giden yol üzerinde bulunması nedeniyle stratejik bir konuma sahiptir.

Mimari Kalıntıların Arkeolojik Analizi

Helenistik Dönem Savunma Mimarisi

Sahada yaptığım gözlemler doğrultusunda, İmirzeli'nin en dikkat çekici yapısı hiç şüphesiz Helenistik Dönem'e tarihlenen çok katlı kuledir. MÖ 3. yüzyıl sonu - 2. yüzyıl başına tarihlenen bu yapı, poligonal yapım tekniğiyle inşa edilmiştir. 9.0 × 8.6 metre dış ölçülere sahip kulenin 11.0 ile 13.6 metre arasındaki yüksekliği, dönemin savunma mimarisinin mühendislik başarısını gözler önüne serer.

Kulenin iç mekanı 3.64 × 3.71 metre olup, ara katlar için kiriş delikleri ve her katta dar, dikey pencereler (Schlitzfenster) bulunması, yapının işlevsel tasarımını ortaya koyar. Özellikle kulenin güney duvarındaki phallos kabartması, Olba krallığının rahip hanedanının etki alanını gösteren önemli bir epigrafik bulgudur. Bu tür sembolik işaretler, antik dönem yerleşimlerinin siyasi aidiyetlerini belirlememizde kritik rol oynar.

Roma Dönemi Sivil Mimarisi

Kuzey yamaç üzerindeki peristylli (revaklı avlu) tarzındaki ev, Roma döneminin konut mimarisine dair değerli veriler sunmaktadır. Dar kenarında üç, uzun kenarında dört adet yivsiz Dor sütunu ve arşitravının korunmuş olması, yapının özgün planını restitüe etmemize olanak tanır. Bu tür peristylli evler, Roma İmparatorluk döneminin refah seviyesini ve mimari tercihlerini yansıtan önemli bulgulardır.

İki yamacın arasında kalan bölümdeki büyük çukur ve etrafındaki sütun kaidelerinin varlığı, buranın bir sarnıç olabileceğini düşündürmektedir. Su yönetimi sistemleri, antik kentlerin sürdürülebilirliği açısından hayati öneme sahiptir ve bu bulgu, yerleşimin hidrolojik altyapısını anlamamızda önemli ipuçları vermektedir.

Erken Bizans Dönemi Dini Mimarisi

İmirzeli'nin en zengin mimari kalıntıları, güney yamaçta arka arkaya yapılmış üç bazilikal planlı kilisede karşımıza çıkar. Bu kiliseler, 5 ve 6. yüzyıl başlarına tarihlendirilen özellikleriyle, Erken Bizans dönemi dini mimarisinin bölgesel özelliklerini yansıtır.

2 No'lu Kilise'nin 14.3 × 29.3 metrelik ölçüleri ve naosunun kemerli sütun sıralarıyla neflere ayrılması, dönemin inşaat tekniklerini anlamamızda önemlidir. Özellikle apsisin ötesine taşan ve iki katlı olan yan odaları (pastoforyon), Kilikya'da nadir görülen bu mimari özellik, Suriye etkilerini düşündürmektedir. Bu durum, bölgenin kültürel etkileşim ağları hakkında önemli bilgiler vermektedir.

Kilisedeki ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ (Georgios Paulos) yazıtı, bağışçı sistemini gösteren epigrafik bir bulgudur. Bu tür yazıtlar, Erken Bizans döneminin sosyal ve ekonomik yapılarını anlamamızda kritik öneme sahiptir.

Yapı Malzemesi ve İnşaat Teknikleri

Arkeolojik malzeme analizlerim doğrultusunda, İmirzeli'deki yapıların inşaat tekniklerinde dönemsel farklılıklar gözlemlenmektedir. Helenistik dönem kulesinin poligonal tekniği, Roma döneminin düzgün kesme taş kullanımı ve Bizans döneminin harç dolgulu iki kabuklu küçük kesme taş tekniği, her dönemin teknolojik kapasitesini yansıtır.

Özellikle 2 No'lu Kilise duvarlarının 55-60 cm kalınlığındaki harç dolgulu yapısı, dönemin dayanıklılık arayışlarını gösterir. Kulenin en üst katmanlarının Geç Roma-Bizans döneminde daha küçük izodom taşlarla onarılması, yapının uzun süre kullanımda kaldığının kanıtıdır.

Nekropol Alanları ve Ölü Gömme Gelenekleri

Güney yamaçtaki Roma Dönemi nekropol alanları ve 3 No'lu Kilise çevresindeki lahitler ile khamosoryumlar (oyma mezarlar), antik dönem ölü gömme geleneklerini anlamamızda değerli veriler sunmaktadır. Bu nekropol kalıntıları, yerleşimin sosyal tabakalaşması ve kültürel gelenekleri hakkında önemli ipuçları vermektedir.

Araştırma Geçmişi ve Gelecek Potansiyeli

1970'li yıllarda Semavi Eyice'nin detaylı incelemesi ve 1998'de Serra Durugönül'ün Olba savunma kulesi çalışması, İmirzeli'nin bilimsel literatürdeki yerini belirlemiştir. Ancak henüz sistematik kazı çalışması yapılmamış olması, bu antik kentin gizli potansiyelini ortaya çıkarmak için büyük bir fırsat sunmaktadır.

Bir kazı başkanı olarak değerlendirdiğimde, İmirzeli'nin stratigrafik katmanları, Helenistik dönemden Erken Bizans dönemine kadar kesintisiz yerleşim verilerini barındırma potansiyeline sahiptir. Özellikle Olba krallığının bölgesel etkilerini anlamamız açısından kritik öneme sahip bu ören yeri, gelecekteki kazı çalışmaları için son derece değerli bir laboratuvar niteliğindedir.