Mersin Anemurium Antik Kenti: Anamur'un Roma-Bizans Döneminin Tanıklığı

Tarihçi gözüyle Anemurium Antik Kenti'ni incelediğimizde, Anadolu'nun en güney noktasında konumlanan bu yerleşimin, Roma İmparatorluğu'ndan Erken Bizans dönemine kadar uzanan süreçte nasıl stratejik bir öneme sahip olduğunu görmekteyiz. Mersin ili Anamur ilçesi sınırları içerisinde, Ören/Batıkent Mahallesi'nde yer alan antik kent, kronolojik açıdan MÖ 4. yüzyıldan İS 7. yüzyıla kadar kesintisiz bir yerleşim tarihi sunmaktadır.

Coğrafi Konum ve Stratejik Önemi

Anemurium'un (Ἀνεμούριον) Anamur Burnu üzerindeki konumu, tarihsel süreçte bu yerleşimin neden önem kazandığını anlamamızı sağlar. Anamur'a 6 km, Mersin'e 226 km mesafede bulunan antik kent, Sultansuyu Çayı'nın denize döküldüğü noktaya yaklaşık 1,5 km güneybatıda konumlanmıştır. Denize hâkim sarp ve tepelik alanda kurulmuş olan kent, akropolü 149 metre kotlu zirvede, aşağı şehri ise sahile yakın düzlükte planlanmıştır.

Bu coğrafi yerleşim düzeni, Roma döneminde Doğu Akdeniz deniz ticaret yollarında Kıbrıs'a yakın bir "ara istasyon" işlevi görmesini sağlamıştır. Bölgenin pazar ve idari merkezi olarak işlev gören Anemurium, batıda dağ yamaçları ve güneyde Akdeniz kıyılarıyla çevrili konumuyla doğal bir savunma avantajına sahipti.

Kronolojik Gelişim ve Siyasi Bağlılık

Birincil kaynakların analizi, Anemurium'un adının MÖ 4. yüzyıl liman listelerinde geçtiğini göstermektedir. İS 1. yüzyılda Kommagene Krallığı'na bağlı olan kent, sonrasında Roma İmparatorluğu'nun İsauria eyaleti sınırları içerisinde yer almıştır. Bu siyasi bağlılık değişiklikleri, kentin Doğu Akdeniz'deki jeopolitik önemini yansıtmaktadır.

İS 260 yılında yaşanan Pers istilası, kentin tarihinde önemli bir kırılma noktası oluşturmuştur. Ancak İS 5. yüzyılda İsaurialı Zeno döneminde yeniden parlaklık yaşayan Anemurium, İS 7. yüzyıldaki Arap akınları sonrasında terk edilmiştir. Bu kronolojik süreç, Geç Antik Çağ'da Doğu Akdeniz'deki siyasi ve askeri dönüşümlerin yerel yansımalarını göstermesi açısından önemlidir.

Mimari Yapılar ve Kentsel Organizasyon

Anemurium'un kentsel dokusunu incelerken, yaklaşık 1,5 kilometrelik sur sisteminin zikzaklı hat üzerinde konumlandığını ve kuleler ile desteklendiğini görmekteyiz. Orta Çağ onarımları da içeren bu savunma sistemi, kentin farklı dönemlerdeki stratejik önemini ortaya koymaktadır.

Kentin kamusal yapıları arasında dikkat çeken odeon, dikdörtgen planı ve iki girişi ile yaklaşık 900 kişilik kapasiteye sahiptir. İS 2.-3. yüzyıllara tarihlenen bu yapının tonozlu ve mozaikli galerisi, Roma dönemi mimari anlayışının yerel uygulamalarını yansıtmaktadır. Odeon'un doğusunda yer alan tiyatro ise yarım daire planı ve yaklaşık 60 metre çapı ile kentin kültürel yaşamındaki canlılığı göstermektedir.

Nekropol ve Ölü Gömme Gelenekleri

Anemurium'un en dikkat çekici özelliklerinden biri, Kilikya bölgesinin en büyük ve en iyi korunmuş nekropollerinden birine sahip olmasıdır. Yaklaşık 350 mezardan oluşan bu alan, beşik tonozlu, baldaken/mausoleum, kesik koni, eksedra/aedicula ve kubbeli tipler gibi çeşitli mezar mimarisi örnekleri sunmaktadır. Bu çeşitlilik, kentin farklı sosyal katmanlarının ölü gömme geleneklerini ve ekonomik durumlarını yansıtması açısından değerlidir.

Sanat Eserleri ve Kültürel İfadeler

Anemurium'da ele geçen mozaikler, Roma ve Erken Bizans dönemlerinin sanatsal anlayışını yansıtmaktadır. Odeon orkestra ve galerilerindeki mavi-beyaz tesseralı geometrik mozaikler, hamam iç mekân ve taban mozaikleri (İS 4.-5. yüzyıllara tarihlenen örnekler dahil) kentin sanatsal zenginliğini göstermektedir.

Nekropol Kilisesi mozaiklerinde yer alan "Barış Krallığı" ile ilişkilendirilen leopar-oğlak betimi, Erken Hıristiyanlık döneminin sembolik anlayışının yerel yansımalarını sunmaktadır. Bu sanatsal eserler, kentin dini ve kültürel dönüşümlerinin somut kanıtlarıdır.

Yapı Malzemeleri ve Teknik Özellikler

Anemurium'da kullanılan yapı malzemeleri, yerel kaynak kullanımını ve teknik bilgi birikimini yansıtmaktadır. Sur ve ana yapılarda kullanılan mavi kireçtaşı, Hellenistik gözetleme kulelerinde beyaz taş tercihi, malzeme seçimindeki bilinçli yaklaşımı göstermektedir. Tonozlu mekânlar ve yatay künk su dağıtım sistemleri, Roma mühendislik bilgisinin yerel uygulamalarını örneklemektedir.

Modern Dönem Araştırmaları

19. yüzyılda F. Beaufort tarafından bilim dünyasına tanıtılan Anemurium, 1960'lardan 1998'e kadar E. Alföldi ve J. Russell başkanlığında sistematik araştırma, kazı ve restorasyon çalışmalarına konu olmuştur. Bu çalışmalar sonucunda ele geçen sikkeler, mühürler, iş-zanaat aletleri, takılar ve oyun-eğlence nesneleri, kentin gündelik yaşamına dair değerli veriler sunmaktadır.

Sonuç olarak Anemurium Antik Kenti, Roma-Erken Bizans döneminin Anadolu'daki kentleşme süreçlerini, ticari ağları ve kültürel dönüşümleri anlamamız için kritik öneme sahip bir arkeolojik alandır. Kentin tarihsel süreci, Geç Antik Çağ'da Doğu Akdeniz'deki siyasi ve sosyal değişimlerin yerel yansımalarını göstermesi açısından akademik araştırmalar için zengin bir kaynak oluşturmaktadır.