Mersin Anemurium Antik Kenti: Anamur'un Roma Dönemi Sanat Hazinesi

Sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun antik kentlerinde geçirirken, Anemurium Antik Kenti'nin sunduğu mimari ve sanatsal zenginlik karşısında her zaman büyülenmiş durumdayım. Mersin'in Anamur ilçesinde, Anadolu'nun en güney ucunda yer alan bu antik kent, Roma ve Erken Bizans dönemlerinin sanat anlayışını en güzel şekilde yansıtan eserlerle doludur.

Coğrafi Konum ve Mimari Planlama

Anemurium, Anamur Burnu üzerinde denize hâkim sarp tepelik alanda kurulmuş olup, akropol yaklaşık 149 metre kotlu zirvede, aşağı şehir ise sahile yakın düzlükte konumlanmıştır. Bu stratejik yerleşim planı, antik dönem şehir planlamasının mükemmel bir örneğidir. Kentin batıda dağ yamaçları ve güneyde Akdeniz kıyılarıyla çevrilmiş olması, savunma mimarisinin yanı sıra estetik bir görünüm de sağlamaktadır.

Sur Sistemi ve Savunma Mimarisi

Yaklaşık 1,5 kilometre uzunluğundaki sur sistemi, antik dönem savunma mimarisinin başyapıtlarından biridir. Zikzaklı hat üzerinde yükselen kuleler ve Orta Çağ onarımları, farklı dönemlerin mimari anlayışlarının bir arada görülebileceği nadir örneklerdendir. Mavi kireçtaşından inşa edilen sur duvarları, malzeme seçimindeki estetik kaygıları da göstermektedir. Hellenistik dönemden kalma gözetleme kulelerinde kullanılan beyaz taş, renk kontrastı yaratarak görsel bir etki oluşturmaktadır.

Odeon: Mimari ve Sanatsal Mükemmellik

Anemurium'un en etkileyici yapılarından biri olan Odeon, İS 2.-3. yüzyıllara tarihlenmektedir. Dikdörtgen planlı bu yapı, iki girişi ve yaklaşık 900 kişilik kapasitesiyle döneminin önemli kültür merkezlerinden biriydi. Tonozlu ve mozaikli galerisi, Roma dönemi iç mekân tasarımının inceliklerini sergiler.

Odeon'un orkestra ve galerilerindeki mavi-beyaz tesseralı geometrik mozaikler, sanat tarihçisi gözüyle bakıldığında dönemin dekoratif sanat anlayışının mükemmel örnekleridir. Bu mozaiklerdeki geometrik desenler, sadece estetik kaygılarla değil, aynı zamanda akustik özellikleri destekleyecek şekilde tasarlanmıştır.

Tiyatro ve Kamusal Mimari

Odeon'un doğusunda yer alan tiyatro, yarım daire planlı ve yaklaşık 60 metre çapındadır. Bu yapı, Hellenistik ve Roma tiyatro mimarisinin sentezini yansıtmaktadır. Sahne binası ve oturma sıralarının düzenlenişi, antik dönem akustik bilgisinin ne denli gelişmiş olduğunu göstermektedir.

Hamam Kompleksi ve Mozaik Sanatı

Hamamların iç mekân ve taban mozaikleri, özellikle İS 4.-5. yüzyıllara tarihlenen örnekleri ile dikkat çeker. Bu mozaiklerdeki dekoratif ve geometrik motifler, Geç Roma döneminin sanat anlayışındaki değişimi yansıtmaktadır. Tonozlu mekânlar ve yatay künk su dağıtım sistemleri, hem fonksiyonel hem de estetik açıdan mükemmel bir uyum sergiler.

Nekropol: Ölüm Mimarisi ve Sembolizm

Anemurium'un en büyük hazinelerinden biri, yaklaşık 350 mezardan oluşan geniş nekropolüdür. Beşik tonozlu, baldaken/mausoleum, kesik koni, eksedra/aedicula ve kubbeli tipler gibi çeşitli mezar mimarisi örnekleri, Roma döneminin ölüm anlayışı ve ahiret inancını yansıtmaktadır.

Nekropol Kilisesi'ndeki mozaikler özel bir yere sahiptir. Geometrik bezemenin yanı sıra, "Barış Krallığı" ile ilişkilendirilen leopar-oğlak betimi, Erken Hıristiyan sanatının sembolik dilinin güzel bir örneğidir. Bu ikonografik program, dönemin dini ve felsefi düşüncelerini sanatsal bir dille ifade etmektedir.

Tarihsel Süreç ve Sanatsal Gelişim

MÖ 4. yüzyıl liman listelerinde adı geçen Anemurium, İS 1. yüzyılda Kommagene'ye bağlı, sonrasında Roma/İsauria eyaletinin bir parçası olmuştur. İS 260'taki Pers istilası sonrası yaşanan tahribat, İS 5. yüzyılda İsaurialı Zeno döneminde onarılarak kent yeniden parlaklık dönemine girmiştir. İS 7. yüzyıl Arap akınları sonrası terk edilen kent, farklı kültürel katmanların sanat eserlerinde bir arada görülebileceği nadir örneklerden biridir.

Arkeolojik Araştırmalar ve Sanat Eserleri

19. yüzyılda F. Beaufort tarafından tanıtılan kent, 1960'lardan 1998'e kadar E. Alföldi ve J. Russell başkanlığında sürdürülen araştırma, kazı ve restorasyon çalışmalarıyla bilim dünyasına kazandırılmıştır. Bulunan sikkeler, mühürler, iş-zanaat aletleri, takılar ve oyun-eğlence nesneleri, gündelik yaşamın sanatsal yansımalarını göstermektedir.

Kültürel Miras Değeri

Doğu Akdeniz deniz ticaret yolunda, Kıbrıs'a yakın "ara istasyon" konumundaki Anemurium, bölgenin pazar ve idari merkezi olarak işlev görmüştür. Roma-Erken Bizans dönemi kamusal yapıları olan odeon, tiyatro, hamamlar, bazilika ve su kemerleri ile örnek bir sahil kenti karakteri sergiler.

Sanat tarihçisi perspektifimden bakıldığında, Anemurium sadece arkeolojik bir alan değil, aynı zamanda antik dönem sanat anlayışının, mimari tekniklerinin ve kültürel yaşamın en canlı örneklerini sunan bir açık hava müzesidir. Kilikya'nın en büyük ve en iyi korunmuş nekropollerinden birine sahip olan bu antik kent, gelecek nesillere aktarılması gereken paha biçilmez bir kültürel mirastır.