Mersin Arsinoe Antik Kenti: Bozyazı'nın Hellenistik Dönem Sanat Hazinesi

Sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun antik kentlerinde geçirirken, Kilikya Tracheia kıyılarındaki Arsinoe (Ἀρσινόη) gibi yerleşimler beni her zaman büyülemiştir. Mersin'in Bozyazı ilçesinin yaklaşık 4 kilometre doğusunda yer alan bu antik kent, mimari kalıntıları ve sanat eserleriyle Hellenistik dönemden Erken Bizans'a kadar uzanan kültürel katmanları gözler önüne serer.

Hellenistik Kuruluşun Sanatsal İzleri

MÖ 270 yıllarında Kral Ptolemaios Filadelfos'un Stratigos'u Aspendoslu Aetos tarafından kurulan Arsinoe, adını Mısır Kraliçesi II. Arsinoe'den almıştır. Bu isimlendirme tesadüf değildir; Ptolemaios'un kız kardeşi ve eşi olan kraliçenin "Kutsal Kenti" olarak anılan yerleşim, Hellenistik dönemin politik ve kültürel dinamiklerini yansıtan önemli bir sanat merkezi haline gelmiştir.

Kentın kuruluş hikayesi, komşu Nagidos ile yaşanan diplomatik süreçte saklıdır. Başlangıçta yeni yerleşime karşı çıkan Nagidos'un, Arsinoe'nin "Nagidos şehrinin kızı" olarak ilan edilmesiyle razı olması, antik dönem kent diplomasisinin sanatsal ve sembolik boyutlarını gösterir.

Mimari Yapıların Sanatsal Analizi

Anemurium ile Kelenderis arasında konumlanan Arsinoe'nin mimari dokusu, limanın doğu tarafındaki yarımadada yoğunlaşır. Strabon'un belirttiği demir atma yerinin doğu-batı limanları, antik dönem liman mimarisinin fonksiyonel ve estetik özelliklerini bir arada sunar.

Kulelerle takviyelendirilmiş batı duvarları, günümüzde bile sağlamlığını koruyan yapısal özellikleriyle dikkat çeker. Arazinin eğimine uyum sağlayan kale surları, Hellenistik dönem savunma mimarisinin doğal topografyayla uyumlu tasarım anlayışını yansıtır.

Mezar Mimarisi ve Mozaik Sanatı

Arsinoe'nin en çarpıcı sanatsal öğeleri, Anemurium'daki mezar yapılarını andıran iki katlı, tonozlu mezar yapılarıdır. Bu yapıların üst örtülerindeki mozaik süslemeler, dönemin dekoratif sanat anlayışının yerel uyarlamalarını gösterir. Mozaiklerin varlığı, kentin ekonomik refah düzeyini ve sanatsal üretim kapasitesini kanıtlar.

Erken Bizans Dönemi Dini Mimarisi

6. yüzyıl başlarında piskoposluk olan Arsinoe'de, Erken Bizans Dönemi'ne ait üç kilise tespit edilmiştir. Sadece temel izleri kalmış olsa da, bu yapılar dönemin dini mimari gelişimini takip etmek açısından değerlidir.

Ören yerinin kuzeydoğusundaki kilise ile doğusundaki bazilika, plan özelliklerini koruyarak günümüze ulaşmıştır. Kesme ve moloz taştan inşa edilen bazilika, Erken Bizans döneminin yapı malzemesi tercihlerini ve inşaat tekniklerini yansıtır. Bu teknik seçim, hem ekonomik hem de estetik kaygıların bir sonucudur.

Kentsel Doku ve Yaşam Alanları

Yan yana sıralanmış Roma-Erken Bizans Dönemleri'ne ait evler, kentin sivil mimarisine dair önemli ipuçları sunar. Net Roma Evi denilebilecek yapı bulunmaması, yerel mimari geleneklerin Roma etkisiyle nasıl dönüştüğünü gösterir.

Epigrafik Sanat ve Yazıt Geleneği

Mersin Müzesi'nde sergilenen yazıt, Arsinoe'nin sanat tarihindeki yerini belgeleyen en önemli eserlerden biridir. Şehrin kuruluşu ile Nagidos ilişkilerini anlatan bu yazıt, antik dönem diplomasisinin epigrafik sanat yoluyla nasıl kayıt altına alındığını gösterir.

Yazıtta, sınır anlaşmazlığının giderildiği ve iki nüsha hazırlanan metnin Nagidos'ta Afrodit Tapınağı'na, Arsinoe'de ise kapalı kutsal bir alana yerleştirildiği anlatılır. Bu uygulama, antik dönemde yazıtların sadece bilgi aktarım aracı değil, aynı zamanda kutsal ve sanatsal objeler olarak algılandığını kanıtlar.

Kültürel Miras Değerlendirmesi

Akdeniz kıyılarında kurulan ve Arsinoe adı verilen bilinen dört antik kentten biri olan bu yerleşim, Hellenistik dönemden Erken Orta Çağ'a kadar süren kültürel birikimini sanat eserleri ve mimari kalıntılarla günümüze taşımıştır.

Strabon'un Anemurium'dan sonra gelen ilk kent olarak kaydettiği Arsinoe, antik coğrafyacıların gözünden dönemin kentsel hiyerarşisindeki yerini de ortaya koyar. Erken Orta Çağ'da terk edilmiş olması, kentin sanat eserlerinin korunmasında paradoks bir avantaj yaratmıştır.

Sanat tarihçisi perspektifimden, Arsinoe'nin Kızıl Burnu yakınlarındaki konumu ve mimari kalıntıları, Kilikya Tracheia'nın kültürel zenginliğini anlamamız için vazgeçilmez kaynaklardır. Her bir mozaik parçası, her bir taş blok, antik dönemden günümüze uzanan sanatsal geleneğin birer tanığıdır.