Mersin Arsinoe Antik Kenti: Bozyazı'nın Ptolemaios Hanedanlığı Mirası

Mersin'in Bozyazı ilçesinde yer alan Arsinoe antik kenti, Hellenistik dönemden Erken Bizans'a uzanan tarihsel süreçte Kilikya Tracheia bölgesinin siyasi ve kültürel dönüşümlerini gözlemlememizi sağlayan önemli bir arkeolojik alandır. Tarihçi olarak, bu antik yerleşimin kuruluşundan terk edilişine kadar geçen yaklaşık sekiz asırlık süreç, Akdeniz dünyasındaki siyasi hegemonyanın değişimini ve yerel toplumsal yapıların bu değişimlere adaptasyonunu anlamamız açısından kritik veriler sunmaktadır.

Hellenistik Dönem Kuruluşu ve Siyasi Bağlam

Arsinoe'nin kuruluşu, MÖ 270 yıllarında Kral Ptolemaios Filadelfos'un stratigos'u Aspendoslu Aetos tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu tarihsel süreç, Hellenistik dönemde Ptolemaios hanedanlığının Anadolu kıyılarındaki nüfuz alanını genişletme politikasının somut bir yansımasıdır. Kentin adını, Ptolemaios'un hem kız kardeşi hem de eşi olan Mısır Kraliçesi II. Arsinoe'den alması, dönemin hanedanlık geleneği ve siyasi meşruiyet arayışlarının karakteristik bir örneğidir.

Kronolojik açıdan değerlendirildiğinde, kentin "Kutsal Kent" olarak anılması, Hellenistik dönemde hükümdar kültünün yerel düzeyde nasıl uygulandığını göstermektedir. Bu durum, Ptolemaios hanedanlığının Anadolu'daki varlığını pekiştirme stratejisinin bir parçası olarak yorumlanmalıdır.

Yerel Siyasi Dinamikler ve Nagidos İlişkileri

Arsinoe'nin kuruluş sürecinde yaşanan Nagidos ile olan anlaşmazlık ve çözüm süreci, antik dönemde kent devletleri arasındaki siyasi müzakerelerin nasıl yürütüldüğüne dair değerli bilgiler sunmaktadır. Komşu kent Nagidos'un başlangıçta yeni yerleşime karşı çıkması ve sonrasında Arsinoe'nin "Nagidos şehrinin kızı" olarak ilan edilmesiyle sorunun çözülmesi, dönemin diplomasi anlayışını yansıtmaktadır.

Mersin Müzesi'nde sergilenen yazıt, bu siyasi sürecin belgelendirilmesi açısından birincil kaynak niteliği taşımaktadır. Yazıtta belirtilen sınır anlaşmazlığının giderilmesi ve iki nüsha halinde hazırlanan anlaşmanın Nagidos'ta Afrodit Tapınağı'na, Arsinoe'de ise kutsal bir alana yerleştirilmesi, antik dönem hukuki uygulamalarının ritüel boyutunu göstermektedir.

Coğrafi Konum ve Stratejik Önemi

Bozyazı'nın yaklaşık 4 kilometre doğusunda konumlanan Arsinoe, antik Kilikya kıyısında Anemurium ile Kelenderis arasında stratejik bir noktada kurulmuştur. Bu coğrafi konum, kentin Akdeniz ticaretindeki rolünü ve bölgesel önemini belirleyen temel faktördür. Strabon'un kaydettiği demir atma yeri olarak işlev gören liman yapısı, kentin ticari faaliyetlerdeki yerini doğrulamaktadır.

19. yüzyıl kaynaklarında kentin Bozyazı'nın batısında Softa Kalesi bölgesinde konumlandırılması, modern dönem araştırmalarının antik coğrafyayı yeniden inşa etme çabalarını yansıtmaktadır. Bu durum, tarihsel coğrafya çalışmalarında kaynak eleştirisi yapmanın önemini ortaya koymaktadır.

Erken Bizans Dönemi Dönüşümü

Arsinoe'nin 6. yüzyıl başlarında piskoposluk statüsü kazanması, Erken Bizans döneminde Hristiyanlığın kurumsallaşma sürecinin yerel yansımalarından biridir. Bu dönemde tespit edilen üç kilise kalıntısı, kentin dini merkez olarak işlev gördüğünü göstermektedir. Kuzeydoğusundaki kilise ile doğusundaki bazilikanın plan özelliklerini koruması, Erken Bizans mimarisinin bölgesel karakteristiklerini anlamamız açısından önemlidir.

Kesme ve moloz taştan inşa edilen bazilika yapısı, dönemin inşaat tekniklerini ve malzeme kullanımını yansıtmaktadır. Roma-Erken Bizans dönemlerine ait yan yana sıralanmış evlerin varlığı, kentsel dokudaki sürekliliği göstermekle birlikte, net Roma Evi karakteristiği taşımaması, yerel mimari geleneklerin etkisini düşündürmektedir.

Kültürel Miras ve Tarihsel Süreklilik

Arsinoe'nin Akdeniz kıyılarında kurulan dört Arsinoe kentinden biri olması, Hellenistik dönemde hanedanlık isimlerinin coğrafi yayılımını göstermektedir. Antik kaynaklarda Strabon'un Anemurium'dan sonra gelen ilk kent olarak kaydetmesi, kentin antik dönemdeki tanınırlığını ve önemini doğrulamaktadır.

Mezar yapılarının Anemurium'daki örnekleri andırması ve mozaikli üst örtülere sahip olması, bölgesel sanat geleneğinin sürekliliğini yansıtmaktadır. Bu durum, yerel atölyelerin varlığını ve bölgeler arası kültürel etkileşimi göstermektedir.

Terk Edilme Süreci ve Tarihsel Sonuç

Arsinoe'nin Erken Orta Çağ'da terk edilmesi ve tekrar yerleşim görmemesi, Bizans İmparatorluğu'nun 7. yüzyıldan itibaren yaşadığı siyasi ve ekonomik krizlerin yerel yansımalarından biridir. Bu süreç, Anadolu kıyılarındaki birçok antik kentin benzer kaderi paylaştığı gözlemlenmektedir.

Günümüzde kalıntılarla kaplı yarımadada yer alan kent, kulelerle takviye edilmiş batı duvarlarının sağlam durumda kalması sayesinde antik dönem savunma mimarisine dair önemli veriler sunmaya devam etmektedir. Bu durum, arkeolojik araştırmalar için değerli bir potansiyel oluşturmaktadır.