Mersin Baç Köprüsü: Tarsus'un Bizans Mimarisinin Muhteşem Eseri

Sanat tarihçisi olarak yıllardır Anadolu'nun mimari mirasını incelerken, Mersin'in Tarsus ilçesinde yer alan Baç Köprüsü'nün karşısında durmak beni her seferinde derinden etkiler. Bu yapı, sadece bir ulaşım aracı değil; 6. yüzyıldan günümüze uzanan mimari geleneğin ve kültürel sürekliğin somut bir kanıtıdır.

Erken Bizans Mimarisinin İhtişamı

Yaklaşık 550 yılında Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından yaptırılan bu köprü, erken Bizans döneminin mimari anlayışını mükemmel şekilde yansıtır. Justinyen Köprüsü veya Justinianus Köprüsü olarak da bilinen yapı, imparatorun Tarsus kentini su baskınlarından korumak amacıyla Berdan Çayı'nın (antik Cydnus Nehri) yatağını doğuya taşıması sonucu oluşan yeni yatak üzerinde inşa edilmiştir.

Sanat tarihçisi gözüyle değerlendirdiğimde, köprünün 60 metrelik uzunluğu ve orijinal yirmi bir gözlü tasarımı, Bizans mühendisliğinin ne denli ileri düzeyde olduğunu göstermektedir. Günümüzde sadece üç gözü görülebilen yapının mimari detayları, dönemin estetik anlayışını ve teknik becerilerini ortaya koymaktadır.

Mimari Analiz ve Üslup Özellikleri

Köprünün mevcut üç kemerinde farklı dönemlerin mimari üsluplarını gözlemlemek mümkündür. İki yuvarlak kemer ile bir sivri kemerin bir arada bulunması, yapının tarih boyunca geçirdiği onarımların izlerini taşır. Yuvarlak kemerlerden birinin küçük, diğerinin büyük olması, muhtemelen farklı dönemlerdeki müdahalelerin sonucudur.

Yapı malzemesi olarak kullanılan çentikli yüzeyli ve hafif bosajlı taşlar, Bizans döneminin karakteristik taş işçiliğini yansıtır. Sağır açıklıktan görülebilen yatay konumlu dokuz mermer sütun ise, antik dönem yapılarından devşirme malzeme kullanımının tipik bir örneğidir - bu durum, Bizans mimarisinde sıkça karşılaştığımız bir uygulamadır.

Kültürel Katmanlar ve İsimlendirme

Köprünün "Baç Köprüsü" adını alması, Orta Çağ veya Osmanlı döneminde buradan geçen kervanlardan alınan gümrük vergisine dayanır. Bu isimlendirme, yapının sadece mimari değil, aynı zamanda ekonomik ve sosyal tarihimizin de önemli bir parçası olduğunu gösterir. "Gümrük Köprüsü" (Customs Bridge) olarak da anılan yapı, ticaret yollarının kesiştiği noktadaki stratejik konumunu yansıtır.

Selçuklular tarafından onarılmış olması, Anadolu'daki kültürel sürekliliğin ve farklı medeniyetlerin mimari mirasa saygısının güzel bir örneğidir. Bu durum, sanat tarihçisi olarak sıkça karşılaştığım "kültürel katmanlaşma" olgusunun somut bir yansımasıdır.

Restorasyon ve Koruma Çalışmaları

1978 yılında gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları ve çevresinde yapılan temizlik kazısı, modern koruma anlayışının önemli adımlarıdır. 1960'lı yıllarda güney Tarsus çevre yolunun yapılmasıyla kullanım dışı kalan köprünün, Kuvayi Milliye Parkı'na dahil edilmesi, kültürel mirasın korunması açısından isabetli bir karardır.

Ziyaret ve İnceleme Önerileri

Adana-Ankara Karayolu'nun Tarsus girişinin kuzeyinde, Tarsus kent merkezinin yaklaşık 2.5 kilometre doğusunda yer alan köprüye ulaşım kolaydır. Ancak şehir merkezinin dışında bulunması ve az sayıda tabela olması nedeniyle gözden kaçırılabilir. Sanat ve mimarlık meraklıları için köprünün 2.5 km kuzeybatısındaki Tarsus Şelalesi ile birlikte ziyaret edilmesi, bölgenin doğal ve kültürel zenginliklerini bir arada deneyimleme fırsatı sunar.

Tarihi Bağlam ve Efsanevi Geçmiş

Köprünün üzerinde bulunduğu Cydnus Nehri, antik kaynaklarda önemli olayların sahnesiydi. Flavius Arrianus'un kaydettiğine göre, Büyük İskender bu nehirde yıkandıktan sonra ciddi şekilde hastalanmış ancak iyileşmiştir. Halife El-Memun'un ise nehirde yüzdükten sonra öldüğü kaydedilmiştir. Bu anlatılar, mekânın tarih boyunca taşıdığı sembolik önemin altını çizer.

Sonuç: Yaşayan Miras

Baç Köprüsü, Tarsus'un en iyi korunmuş turistik yerlerinden biri olarak tarihi eser statüsündedir. Sanat tarihçisi perspektifimden değerlendirdiğimde, bu yapı sadece Bizans mimarisinin teknik başarısını değil, aynı zamanda Anadolu topraklarındaki kültürel sürekliliği de temsil etmektedir. 20. yüzyıl ortalarına kadar Mersin-Tarsus-Adana ana güzergahının parçası olarak hizmet veren köprü, geçmişle günümüz arasında kurduğu köprü kadar anlamlıdır.

Bu muhteşem yapı, mimari tarihimizin korunması ve gelecek nesillere aktarılması gereken değerli bir mirastır. Her ziyaretçi, bu taş kemerlerin altından geçerken, bin beş yüz yıllık bir hikâyenin parçası olmaktadır.