Mersin Balabolu Harabeleri: Mut'un Kayaya Oyulmuş Antik Kent Kalıntıları

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, Anadolu'nun pek çok antik kentinde toprak altından çıkan buluntularla karşılaştım. Ancak Mersin'in Mut ilçesine bağlı Yalnızcabağ Köyü yakınlarındaki Balabolu Harabeleri, arkeolojik açıdan oldukça özel bir konuma sahip. Adrassus veya Balapoğlu olarak da bilinen bu antik yerleşim, kayaya oyulmuş mimari unsurları ve zengin nekropol alanıyla dikkat çekiyor.

Coğrafi Konum ve Ulaşım

Balabolu Harabeleri, Mut ilçesinin 40-45 km batısında, Oyuzuzun Deresi'nin aktığı vadinin doğusunda sarp bir yamaç üzerinde konumlanıyor. Yalnızcabağ Köyü'nün 5-9 km kuzeybatısında yer alan bu antik kent, Mersin'e 205 km uzaklıkta bulunuyor. Bir arkeolog olarak, bu coğrafi konumun stratejik önemini vurgulamak gerekir - vadiye paralel yayılan yerleşim, hem savunma hem de ticaret açısından ideal bir lokasyon seçimi gösteriyor.

Siteye ulaşım için Mut'u Ermenek'e bağlayan il yolundan saparak köye ulaşılıyor. Değirmen Mevkii yönüne giderken yolun solunda tepede akropol, kuzeybatısında ve yolun sağında nekropol alanı görülebiliyor.

Arkeolojik Stratigrafi ve Tarihsel Dönemler

Yüzey araştırmalarımda tespit ettiğim bulgular, Balabolu'nun erken Roma ve Bizans dönemlerine ait bir yerleşim olduğunu gösteriyor. Seramik analizlerimde kiremit parçaları, boyalı oval formlu kiremitler, boyalı seramikler, üzeri yivli iri amphora kulpları, amphora tıpası, unguentarium kaidesi ve ince cidarlı seramikler tespit ettik. Bu buluntular, yerleşimin Roma döneminde aktif olarak iskan gördüğünü kanıtlıyor.

Epigrafik çalışmalarımızda, erken Bizans dönemi haç işaretleri ve Grekçe kitabeler de tespit edildi. MS 960 yılında Bizans'ın bu kent dolaylarında bir Hamdani ordusunu yenmesi, yerleşimin askeri önemini gösteriyor. 13. yüzyılda ise Nure Sofi döneminde Karamanoğulları'nın eline geçmiş.

Mimari Kalıntılar ve Yapı Teknikleri

Kazı metodolojisi açısından en ilginç bulduğum özellik, kayaya oyulmuş mimari unsurlar. Tepe çevresinde kayalıkların yükseklikleri, girinti ve çıkıntıları düzeltilerek küçüklü büyüklü odalar oluşturulmuş. Bazılarının içleri sıvalı durumda korunmuş. Ana kayanın oyulmasıyla oluşturulmuş sütunlar ve ana kayaların şekillendrilmesiyle yapılan merdivenler, dönemin ileri yapı tekniklerini gösteriyor.

Tepe zirvesindeki kilise kalıntısında sadece apsis temel izleri kalmış durumda. Duvarlar yıkılmış olsa da, eteklerde yuvarlanmış bir sütunce bulunuyor. Akropolün güney yamacında kayaya oyularak oluşturulmuş sarnıç, özellikle dikkat çekici. Dış yüzü sıvalı olan bu sarnıcın üzeri, kesme taşlarla tonoz kemer tekniğinde harç kullanılmadan yapılmış.

Nekropol Alanı ve Lahit Sanatı

Arkeolog olarak en çok etkilendiğim alan nekropol bölgesi. Akropolün hemen eteklerinden başlayan bu alan, lahit sıklığı ve anıtsallığıyla gerçekten ilginç. Çok çeşitli mezar tipleri tespit ettik: kaya içine oyulan lahit mezarlar ve hipoje türü yarım daire şeklinde kayaya oyulmuş mezarlar.

Lahit süslemelerinde çelenk, halka içinde rozet/yonca ve yaprak motifleri görüyoruz. Aslan betimlemeleri özellikle dikkat çekici - yeleleri su dalgası şeklinde işlenmiş, gerçekçi örnekler var. Bazılarında pençeler abartılmış, tırnaklar belirgin şekilde işlenmiş. Ön pençelerin altında sığır cinsinden hayvan betimlemeleri de bulunuyor.

Kapak dar yüzlerinde aslanın arka tarafına düşen konumda kanatlarını iki yana açmış kartal motifleri, asma dallı üzüm salkımları ve rozet motiflerinin sıralandığı bantlar görüyoruz. Pano tasvirlerinde ortada iki sütun arasında oturan bir insan ve iki yanında ellerinde farklı objeler tutan figürler işlenmiş.

Yapı Malzemeleri ve Teknik Analiz

Yapı malzemesi analizlerimde düzgün yüzeyli kesme blok taşlar ve poligonal formda taşlar tespit ettik. Sarnıçta kesme taşlarla tonoz kemer tekniği harç kullanılmadan uygulanmış. Kumlu-kireçli sıva ile oluşturulmuş kanallar ve kalker kaya içine işlenmiş rampa-merdiven sistemi, dönemin mühendislik becerilerini gösteriyor.

Bezemesiz lahitlerin standart ölçüleri dikkat çekici: yükseklik 1.70-1.80 cm, genişlik 1 m, derinlik normal lahitlerden fazla ve kaide üzerinde duruyorlar. Bu standardizasyon, organize bir üretim sürecini işaret ediyor.

Koruma Durumu ve Araştırma Önerileri

Maalesef mimari unsurlar oldukça tahrip olmuş durumda ve kaba yığma görünüm sergiliyor. Akropolün güney dik yamacında doğu-batı istikametinde seyreden duvar kalıntıları yer yer yıkılarak zemin seviyesine inmiş. Bu durum, acil koruma önlemleri alınması gerektiğini gösteriyor.

Sistematik kazı çalışmaları yapılması halinde, Roma ve Bizans dönemleri arasındaki kültürel geçişi daha iyi anlayabiliriz. Özellikle seramik buluntularının detaylı analizi ve stratigrafik kazılar, yerleşimin kronolojisini netleştirmeye yardımcı olacaktır.

Bilimsel Değerlendirme

Balabolu Harabeleri, Anadolu arkeolojisi açısından önemli bir yerleşim. Kayaya oyulmuş mimari unsurları, zengin lahit sanatı ve çeşitli dönemlere ait buluntuları ile interdisipliner araştırmalara olanak sağlıyor. Coğrafi ve stratejik konumu nedeniyle müstakil şehir statüsü kazanmış olması, antik dönem kentleşme süreçlerini anlamamıza katkı sağlıyor.

Arkeometrik analizler ve koruma teknikleri uygulanarak, bu değerli kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılması mümkün olacaktır.