Mersin Dağpazarı Kilisesi: Mut'un Antik Corapissus Kentindeki Bizans Dönemi Dini Mimarisi

Mersin ili Mut ilçesinin 36 kilometre kuzeyinde, 1270 metre rakımda yer alan Dağpazarı Mahallesi'ndeki kilise kalıntıları, Bizans İmparatorluğu'nun Anadolu'daki dini mimari geleneğinin önemli örneklerinden birini teşkil etmektedir. Eski adı Kestel olan bu yerleşim, antik dönemde Corapissus (Coropissos) adıyla bilinen büyük bir kent merkeziydi.

Tarihi Bağlam ve Kronolojik Gelişim

Tarihsel kaynaklara göre, Dağpazarı Kilisesi'nin inşası doğrudan İmparator I. Zenon'un ikinci kez tahta çıkışıyla ilişkilendirilmektedir. 476 yılında gerçekleşen bu siyasi gelişme, kilisenin yapım tarihini belirleyen temel referans noktasıdır. Ancak araştırmacı Headlam'ın çalışmaları, yapının IV. yüzyıla kadar uzanabileceğini öne sürmekte, bu da kilise kompleksinin farklı dönemlerde genişletilmiş olabileceğini düşündürmektedir.

Bu kronolojik belirsizlik, Bizans dini mimarisinin gelişim sürecini anlamak açısından kritik önem taşımaktadır. MS 4-5. yüzyıllar, Hristiyanlığın resmi din haline gelmesiyle birlikte anıtsal kilise yapılarının yaygınlaştığı dönemdir. Dağpazarı Kilisesi de bu dönüşümün Anadolu'daki yansımalarından biri olarak değerlendirilmelidir.

Mimari Özellikler ve Plan Şeması Tartışmaları

Kilisenin mimari analizi, araştırmacılar arasında farklı yorumların ortaya çıkmasına neden olmuştur. İlk değerlendirmelerde yapı, üç nefli, yarım kubbeli ve apsisli klasik bazilika planına sahip olarak tanımlanmıştır. Orta nefin iki yanındaki kemer dizileri, mekânı yan neflere ayıran geleneksel Bizans mimarisi özelliklerini yansıtmaktadır.

Ancak sonraki araştırmalar, kilisenin farklı bir plan şeması gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu alternatif yoruma göre yapı, doğu duvarına bitişik kare planlı merkezi bir alan ile onu üç taraftan çevreleyen beşik tonozlu dehlizlerden meydana gelmektedir. Bu mimari düzenleme, son devir Bizans mimarisindeki dehlizli tip kiliselerle benzerlik göstermekte ve önünde üç kapılı bir narteks bölümü bulunmaktadır.

Kesme taştan inşa edilen yapının batı cephesi tamamen yıkılmış durumda olup, apsisi ve bazı duvarları ayakta kalabilmiştir. Kilisenin apsisinin iki yanında bulunan Korint üslubundaki başlıklı payeler, yapının sanatsal kalitesini gösteren önemli detaylardır.

Antik Kent Corapissus'un Kentsel Dokusu

Kilise, geniş bir antik kent kalıntıları içerisinde yer almaktadır. Sur ve burç kalıntıları ile kale kalıntılarının çevrelediği bu yerleşim, büyük bir hamam kalıntısı ve köylülerin "at meydanı" dedikleri hipodrom yapısıyla kentsel karakterini korumuştur. Bu mimari kompleks, antik dönemde 30-35 bin kişinin yaşadığı tahmin edilen büyük bir yerleşim biriminin varlığını kanıtlamaktadır.

Kentte toplam üç büyük kilise bulunduğu belirtilmekte, bunlardan birinin tamamen yıkılmış olduğu bilinmektedir. Bu durum, Corapissus'un önemli bir Hristiyan merkezi olduğunu göstermektedir.

Su Yönetimi ve Altyapı Sistemleri

Antik kentin su ihtiyacı, 4 kilometre güneybatıdan gelen bir su yolu sistemiyle karşılanmıştır. Günümüzde yer yer kemer kalıntıları ve izleri takip edilebilen bu sistem, Bizans döneminin gelişmiş mühendislik anlayışını yansıtmaktadır. Kilisenin batısında bulunan dört gözlü, tonoz kaplı sarnıç ile tamamen toprağa gömülü 14x21 metre ölçülerindeki büyük sarnıç, su depolama sisteminin kapsamını göstermektedir.

Nekropol Alanı ve Mezar Mimarisi

Köyün güneyindeki vadide yer alan nekropol alanı, farklı dönemlere ait mezar tiplerini barındırmaktadır. Roma mimari özellikli Heroon tipi anıt mezarlar, tanrılaştırılan kahramanlara adanan yapılar olarak antik dönemin sosyal hiyerarşisini yansıtmaktadır. Dikenlik Mevkii'nde bulunan kaya mezarları ise yumuşak kayaya oyulmuş, kare ve kemerli girişleriyle farklı bir gömü geleneğini temsil etmektedir.

Arkeolojik Araştırmalar ve Bilimsel Çalışmalar

Dağpazarı Kilisesi ve antik kent, 19. yüzyıldan itibaren sistematik araştırmalara konu olmuştur. 1875'te İngiliz gezgin Davis'in ziyaretini takiben, 1890'da Headlam, W. Ramsay ve Hogarth'ın incelemeleri gerçekleşmiştir. 1954'te Amerikalı G. Forsyth'ün çalışmaları ve 1957-1958 yıllarında İngiliz Arkeolog M. Gough'un kazıları, alanın bilimsel değerini ortaya koymuştur.

Gough'un kazılarında ortaya çıkarılan bazilika kalıntısı, vaftiz binası, sur dışında bir bazilika, Bizans evi ve döşeme mozaikleri, kentin çok katmanlı tarihsel yapısını aydınlatmıştır. 15x5,50 metre ölçülerindeki renkli taban mozaiği, hayat ağacı motifi ve hayvan figürleriyle dönemin sanat anlayışını yansıtmaktadır.

Sonuç

1989 yılında III. derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescillenen Dağpazarı Köyü, Bizans İmparatorluğu'nun Anadolu'daki dini ve kentsel mimarisini anlamak açısından kritik önem taşımaktadır. Karaman'dan Silifke'ye uzanan antik kervan yolu üzerindeki konumu, kentin ticari ve stratejik önemini vurgularken, mimari kalıntıları Bizans döneminin sanatsal ve teknolojik başarılarını gözler önüne sermektedir.