Mersin Dağpazarı Kilisesi: Mut'un Antik Corapissus Kentindeki Bizans Mimarisi Hazinesi

Sanat tarihçisi olarak yıllarca Anadolu'nun gizli kalmış mimari hazinelerini inceleme fırsatı buldum. Mersin'in Mut ilçesine bağlı Dağpazarı Mahallesi'nde, 1270 metre rakımda karşılaştığım bu antik kent kalıntıları, Bizans mimarisinin en etkileyici örneklerinden birini sunuyor.

Corapissus Antik Kentinin Mimari Dokusu

Eski adı Kestel olan bu yerleşim, antik dönemde Corapissus (Coropissos) olarak bilinen büyük bir kent merkeziydi. Bazı araştırmacıların Hieropolis olabileceğini öne sürdüğü bu antik kent, 30-35 bin kişilik nüfusuyla döneminin önemli yerleşimlerinden biriydi. Karaman'dan Silifke'ye inen eski kervan yolu üzerindeki konumu, kente stratejik bir önem kazandırmış.

Geniş şehir öreni içerisinde sur ve burç kalıntıları, kale yapıları, büyük hamam kalıntısı ve köylülerin "at meydanı" dediği hipodrom bulunuyor. Bu mimari ensemble, Roma ve Bizans dönemlerinin kentsel planlamasını anlamamızda kritik öneme sahip.

Ana Kilisenin Mimari Analizi

Sanat tarihçisi gözüyle incelediğimde, ana kilisenin mimari özellikleri oldukça dikkat çekici. Üç nefli, yarım kubbeli ve apsisli olan yapı, klasik bazilika planını takip ediyor. Orta nefin iki yanındaki kemer dizileri, mekânı yan neflere ayırarak tipik Bizans kilise mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtıyor.

Ne yazık ki kilisenin batı cephesi tamamen yıkılmış durumda, ancak apsisi ve bazı duvarları ayakta kalabilmiş. Yapının önündeki düzgün döşenmiş açıklık, atrium veya narteks alanına işaret ediyor olabilir.

Alternatif Plan Şeması ve Tipolojik Değerlendirme

Sonraki araştırmalarda ortaya çıkan alternatif plan şeması, kilisenin farklı bir mimari yaklaşımla tasarlandığını gösteriyor. Doğu duvarına bitişik kare planlı merkezi alan ile onu üç taraftan çevreleyen beşik tonozlu dehlizler, son devir Bizans mimarisindeki dehlizli tip kiliselerle benzerlik gösteriyor. Önündeki üç kapılı narteks bölümü, bu tipolojik sınıflandırmayı destekliyor.

Sanat Eserleri ve İkonografik Analiz

Kilisenin apsisinin iki yanındaki Korint üslubunda başlıklı payeler, dönemin taş işçiliğinin kalitesini gözler önüne seriyor. Kenger (akantus) yapraklı, sepet biçiminde işlenen bu başlıklar, geç antik dönem dekoratif sanatının karakteristik örnekleri.

Antik kentteki 15,00 x 5,50 metre ölçülerindeki renkli taban mozaiği, sanat tarihi açısından büyük önem taşıyor. Mozaik üzerindeki hayat ağacının kollarına asılmış çok sayıda hayvan figürü ve geometrik desenler, Hıristiyan ikonografisinin sembolik dilini yansıtıyor. Hayat ağacı motifi, cennet bahçesini ve ebedi yaşamı simgeleyen güçlü bir Hıristiyan sembolü olarak karşımıza çıkıyor.

Nekropol Alanı ve Heroon Mezarları

Köyün güneyindeki vadideki nekropol alanı, antik dönem mezar mimarisinin çeşitli örneklerini barındırıyor. Mozaiğin yanındaki üç Heroon tipi anıt mezar, Yunan ve Roma mimarisinde tanrılaştırılan kahramanlara adanan mezar geleneğinin devamı niteliğinde.

500 metre güneydeki Roma mimari özellikli, kareye yakın dikdörtgen planlı Heroon tipi mezar, 12 sıra kesme taş örgüsüyle (oktogonal duvar tekniği) örülmüş. Dikenlik Mevkii'ndeki kaya mezarları ise yumuşak kayaya oyulmuş, birer odalı, kare ve kemerli girişleriyle dikkat çekiyor.

Tarihsel Bağlam ve Arkeolojik Araştırmalar

Kilisenin İmparator Zenon (Zeno) tarafından 476'da ikinci kez imparator olması nedeniyle yaptırıldığı bilgisi, yapının tarihsel bağlamını netleştiriyor. MS 5. yüzyıl dönemlerine tarihlenen kalıntılar, bazı kaynaklara göre IV. yüzyılda da yapılmış olabilir.

1875'te İngiliz gezgin Davis'in keşfinden başlayarak, 1890'da Headlam, W. Ramsay ve Hogarth'ın incelemeleri, 1954'te Amerikalı G. Forsyth'ün çalışmaları ve özellikle 1957-1958 yıllarındaki M. Gough kazıları, alanın bilimsel değerini ortaya koydu. Gough'un kazılarında bazilika kalıntısı, vaftiz binası, sur dışında bazilika, Bizans evi ve döşeme mozaikleri gün ışığına çıktı.

Uluslararası Karşılaştırmalar ve Mimari Değer

Amerikalı G. Forsyth'ün değerlendirmesine göre kilise yapısı, Fransa'da Provence'ın Roma devri mimarisini hatırlatacak kadar Batı yapılarına benziyor. Bu karşılaştırma, Anadolu'daki Bizans mimarisinin evrensel karakterini ve kültürler arası etkileşimi göstermesi açısından son derece önemli.

Koruma Durumu ve Güncel Durum

1989 yılında III. derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescillenen Dağpazarı Köyü yerleşim alanı, günümüzde hem koruma hem de yaşayan kültür açısından ilginç bir örnek sunuyor. Antik dönem sarnıçlarının yerel halk tarafından soğuk hava deposu ve peynir deposu olarak kullanılması, kültürel sürekliliğin canlı bir göstergesi.

Kilisenin batısındaki dört gözlü, tonoz kaplı sarnıç ve tamamen toprağa gömülü 14,00x21,00 metre ölçülerindeki büyük sarnıç, antik dönem su mimarisinin etkileyici örnekleri. 4 kilometre güneybatıdan gelen antik su yolunun kemer kalıntıları, Roma mühendisliğinin izlerini taşıyor.

Sanat tarihçisi perspektifimden, Dağpazarı Kilisesi ve çevresindeki antik kent kalıntıları, Anadolu'nun çok katmanlı kültürel mirasının korunması gereken değerli örnekleri arasında yer alıyor. Ardıç ve maki bitkileriyle çevrili, 1270 metre rakımdaki bu alan, hem mimari hem de doğal güzellikleriyle ziyaretçilerine unutulmaz bir deneyim sunuyor.