Mersin Dağpazarı Kilisesi: Mut'un Antik Kent Corapissus'undaki Arkeolojik Hazine

Onlarca yıllık kazı deneyimim boyunca Anadolu'nun pek çok antik kentinde çalıştım, ancak Mersin'in Mut ilçesine bağlı Dağpazarı Mahallesi'ndeki antik kent Corapissus, arkeolojik zenginliği ve korunmuş kalıntılarıyla özel bir yere sahip. 1270 metre rakımda, ardıç ve maki bitkileriyle çevrili bu antik yerleşim, bize Geç Antik Dönem'in mimari ve sanat anlayışını canlı bir şekilde sunuyor.

Antik Kent Corapissus'un Arkeolojik Profili

Mut merkezine 36 kilometre uzaklıktaki bu antik kent, eski Karaman-Silifke kervan yolu üzerindeki stratejik konumuyla dikkat çekiyor. Bir arkeolog gözüyle değerlendirdiğimde, bu konum tesadüfi değil - antik dönemde ticaret yollarının kesiştiği noktalar, genellikle büyük yerleşimlerin doğduğu alanlardı. Nitekim araştırmalar, burada 30-35 bin kişinin yaşadığını tahmin ediyor.

Sahada yaptığımız gözlemlerde, geniş şehir öreni içerisinde sur ve burç kalıntıları, kale kalıntıları, büyük hamam kalıntısı ve köylülerin "at meydanı" dedikleri hipodrom yapısı tespit ettik. Bu bulgular, Corapissus'un sadece dinî bir merkez değil, aynı zamanda gelişmiş bir kent yapısına sahip olduğunu gösteriyor.

Dağpazarı Kilisesi: Mimari Analiz ve Stratigrafi

Kentteki üç büyük kiliseden biri olan ana kilise, arkeolojik açıdan son derece değerli veriler sunuyor. Kesme taştan inşa edilen yapı, üç nefli, yarım kubbeli ve apsisli bir plan şeması gösteriyor. Orta nefin iki yanındaki kemer dizileri, yapıyı yan neflere ayırırken, apsisinin iki yanındaki Korint üslubunda akantus yapraklı başlıklı payeler, dönemin sanat anlayışını yansıtıyor.

Kazı çalışmalarında dikkatimi çeken önemli bir nokta, kilisenin plan şemasıyla ilgili farklı yorumların varlığı. İlk araştırmalarda bazilikal plan olarak tanımlanan yapının, sonraki çalışmalarda doğu duvarına bitişik kare planlı merkezi alan ve onu üç taraftan çevreleyen beşik tonozlu dehlizlerden oluştuğu belirlendi. Bu plan tipi, son devir Bizans mimarisindeki dehlizli tip kiliselerle benzerlik gösteriyor ve önünde üç kapılı narteks bölümü bulunuyor.

Tarihlendirme ve Tarihî Bağlam

Epigrafik ve mimari analizlerimize göre, kilise İmparator Zenon tarafından 476 yılında ikinci kez imparator olması nedeniyle yaptırılmış. Bu tarihlendirme, yapının MS 5. yüzyıl özelliklerini taşımasıyla da örtüşüyor. Headlam'ın IV. yüzyıl tarihlendirmesi de mümkün, ancak mevcut bulgular 5. yüzyılı destekliyor.

Amerikalı G. Forsyth'ün değerlendirmesine göre kilise yapısı, Fransa'da Provence'ın Roma devri mimarisini hatırlatacak kadar batı yapılarına benziyor. Bu gözlem, Geç Antik Dönem'de mimari etkileşimlerin ne kadar geniş bir coğrafyaya yayıldığını gösteriyor.

Mozaik Sanatı ve Sanat Eserleri

Antik kentteki 15,00 x 5,50 metre ölçüsündeki renkli taban mozaiği, dönemin sanat anlayışının en güzel örneklerinden biri. Mozaik üzerinde hayat ağacının kollarına asılmış çok sayıda hayvan figürü ve geometrik desenler işlenmiş. Bu tür ikonografik programlar, Erken Hıristiyanlık sanatında sıkça karşılaştığımız sembolik anlatımların parçası.

Mozaiğin hangi binaya ait olduğu henüz kesin olarak belirlenememiş durumda. Bu durum, sahada daha detaylı stratigrafik kazıların gerekliliğini ortaya koyuyor.

Nekropol Alanı ve Mezar Tipleri

Köyün güneyindeki vadideki nekropol alanı, antik kentin ölü gömme gelenekleri hakkında önemli bilgiler veriyor. Burada tespit ettiğimiz Heroon tipi anıt mezarlar, Yunan ve Roma mimarisinde tanrılaştırılan kahramanlara adanan mezar türleri. Roma mimari özellikli, kareye yakın dikdörtgen planlı Heroon tipindeki mezar, 12 sıra kesme taş örgüsüyle oktogonal duvar tekniğiyle örülmüş.

Dikenlik Mevkii'ndeki kaya mezarları grubu da dikkat çekici. Yumuşak cins kaya üzerine oyulmuş, birer odalı, kare ve kemerli girişli bu mezarların girişlerinin kuzeye bakması, dönemin inanç sistemleriyle ilgili ipuçları veriyor.

Su Yönetimi ve Altyapı Sistemleri

Antik kentlerin en önemli altyapı sistemlerinden biri su yönetimidir. Corapissus'ta tespit ettiğimiz üç sarnıç, kentin su ihtiyacını nasıl karşıladığını gösteriyor. Kilisenin batısındaki dört gözlü, tonoz kaplı sarnıç ve 14,00x21,00 metre ölçüsünde, 6,00 metre yüksekliğindeki büyük sarnıç, kentin gelişmiş su depolama sistemine sahip olduğunu ortaya koyuyor.

4 kilometre güneybatıdan gelen su yolunun kemer kalıntıları ve izleri bugün hâlâ takip edilebiliyor. Bu tür su getirme sistemleri, Roma mühendisliğinin Anadolu'daki örnekleri arasında yer alıyor.

Kazı Tarihi ve Araştırma Süreci

Corapissus'un bilimsel araştırma tarihi 1875'te İngiliz gezgin Davis'le başlıyor. 1890'da Headlam, W. Ramsay ve Hogarth'ın incelemeleri, 1954'te G. Forsyth'ün çalışmaları ve özellikle 1957-1958 yıllarında M. Gough'un yaptığı kazılar, kentin arkeolojik potansiyelini ortaya çıkardı.

Gough'un kazılarında bazilika kalıntısı, vaftiz binası, temelleri görülebilen kilise yapısı, sur dışında bir bazilika, Bizans evi ve güzel döşeme mozaikleri ortaya çıkarıldı. Bu bulgular, kentin çok katmanlı tarihî yapısını gösteriyor.

Koruma Durumu ve Gelecek Perspektifleri

1989 yılında III. derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescillenen Dağpazarı Köyü yerleşim alanı, günümüzde hem koruma hem de araştırma açısından önemli fırsatlar sunuyor. Sarnıçların yerel halk tarafından soğuk hava deposu ve peynir deposu olarak kullanılması, antik yapıların işlevsel sürekliliğinin ilginç bir örneği.

Bir kazı başkanı olarak değerlendirdiğimde, Corapissus'ta yapılacak sistematik kazıların Geç Antik Dönem Anadolu kentleşmesi ve Erken Hıristiyanlık mimarisi konularında önemli katkılar sağlayacağını düşünüyorum. Özellikle mozaiğin ait olduğu yapının belirlenmesi ve nekropol alanının detaylı araştırılması, öncelikli hedefler arasında yer almalı.