Mersin Danyal Peygamberin Makamı: Tarsus'un Çok Dinli Tarihî Mirası

Tarsus'un tarihi merkezinde yer alan Danyal Peygamberin Makamı, Anadolu'nun çok kültürlü dini mirasının en önemli örneklerinden birini teşkil etmektedir. Akademik araştırmalarımda, bu yapının tarihsel süreçteki dönüşümü ve toplumsal işlevi üzerinde durarak, özellikle İslami dönemdeki gelişmeleri kronolojik bir perspektifle incelemeye çalışıyorum.

Tarihsel Bağlam ve Kronolojik Gelişim

Danyal Peygamber'in M.Ö. 605 yılında Kudüs'te doğduğu ve Babil Kralı II. Nabukadnezar döneminde yaşadığı rivayet edilmektedir. Tarihsel kaynaklara göre, İsrailoğulları'ndan doğacak erkek çocukların öldürülmesi emri üzerine mağaraya bırakılan Danyal Peygamber'in iki aslan tarafından büyütüldüğü anlatılır. Bu rivayetin sembolik değeri, yüzüğündeki iki aslan ve bir çocuk figüründe de kendini göstermektedir.

Kral Syenessis tarafından kıtlık döneminde Tarsus'a davet edilen Danyal Peygamber'in şehre bereket getirdiği ve vefatı sonrası Tarsus'a defnedildiği belirtilmektedir. Bu anlatı, antik dönemde Tarsus'un bölgesel önemini ve farklı kültürlerle olan etkileşimini göstermesi açısından dikkat çekicidir.

İslami Dönemdeki Gelişmeler

Hicri 17 yılında Hz. Ömer devrinde Tarsus'un fethedilmesi, makamın tarihinde kritik bir dönüm noktasını oluşturmaktadır. Bu dönemde mezarın açılması ve altın iplikle sarılı lahitin görülmesi, İslam tarihçiliğinde önemli bir olay olarak kaydedilmiştir. Hz. Ömer'in mezarın çalınmaması için daha derine gömülmesini ve üzerine Berdan Nehri'nin bir kolunun yönlendirilmesini emretmesi, erken İslam döneminde kutsal mekanlara gösterilen saygının somut bir örneğidir.

Bu uygulama, aynı zamanda İslam yönetiminin farklı dinlere mensup toplulukların kutsal saydığı yerlere karşı sergilediği hoşgörülü yaklaşımın da bir göstergesidir. Berdan (Kydnos) Nehri'nin yönünün değiştirilerek kabrin üzerinden geçirilmesi, hem koruma hem de kutsallık atfetme amacı taşımaktadır.

Mimari Gelişim ve Dönüşüm

Makam-ı Danyal Camii'nin 1857 yılında sembolik türbenin üzerine inşa edilmesi, Osmanlı döneminde dini yapıların modernizasyonu sürecinin bir parçası olarak değerlendirilebilir. Bu tarih, Tanzimat döneminin etkilerinin taşrada da hissedildiği bir döneme denk gelmektedir.

1960'lı yıllarda camiye eklenen son cemaat bölümü, Cumhuriyet döneminde dini yapıların işlevselliğini artırma çabalarının bir yansımasıdır. Bu ekleme, yapının toplumsal ihtiyaçlara uyum sağlama sürecini göstermektedir.

Arkeolojik Bulgular ve Bilimsel Yaklaşım

2006-2007 yıllarında Tarsus Müzesi tarafından gerçekleştirilen kurtarma kazıları, yapının tarihsel katmanlarını bilimsel yöntemlerle ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmalarda Roma dönemine ait köprü, tonozlu mezarlar ve türbe yapısının bulunması, bölgenin tarihsel sürekliliğini kanıtlamaktadır.

Bodrum katında bulunan Roma dönemine ait iki kemer, yapının antik temeller üzerine inşa edildiğini göstermektedir. Roma döneminden kalma blok taşların kullanımı ve kemer yapılarında kesme taş tercih edilmesi, dönemin inşaat tekniklerinin devamlılığını yansıtmaktadır.

Çok Dinli Karakter ve Toplumsal İşlev

Danyal Peygamber'in Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam inançlarında kutsal kabul edilmesi, bu yapıyı Anadolu'nun çok kültürlü dini mirasının simgesi haline getirmektedir. Makam-ı Danyal Camii'nin üç semavi dine mensup ziyaretçiler tarafından saygıyla ziyaret edilmesi, tarihsel süreçte farklı topluluklar arasındaki etkileşimin somut bir örneğidir.

Türbenin dörtgen planlı yapısı, manastır tonozlu kubbesi ve doğu cephesindeki yedi köşeli yıldız kabartması, farklı kültürel etkilerin mimari sentezini yansıtmaktadır. Bu özellikler, yapının sadece dini değil, aynı zamanda sanatsal açıdan da önemini ortaya koymaktadır.

Günümüzdeki Durum ve Koruma Çalışmaları

2014 yılında tamamlanan restorasyon çalışmaları sonrasında yapının yeniden ziyarete açılması, kültürel mirasın korunması açısından önemli bir adımdır. Bu süreç, modern koruma anlayışının tarihsel yapılara uygulanmasının başarılı bir örneğini teşkil etmektedir.

Kompleksin Tarsus'un tarihi merkezinde, Roma köprü kalıntıları ve diğer dini yapılarla birlikte bir bütün oluşturması, şehrin tarihsel dokusunun korunması açısından kritik öneme sahiptir. Ulu Cami, Eski Cami ve Aziz Paul Kilisesi ile birlikte değerlendirildiğinde, Tarsus'un çok kültürlü tarihsel kimliğinin bütüncül bir şekilde anlaşılması mümkün olmaktadır.

Sonuç olarak, Danyal Peygamberin Makamı, sadece dini bir yapı olmaktan öte, Anadolu'nun tarihsel süreçte farklı medeniyetlerin buluşma noktası olduğunun somut bir kanıtıdır. Bu yapının korunması ve gelecek nesillere aktarılması, çok kültürlü tarihsel mirasımızın sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır.