Mersin Elaiussa Sebaste Antik Kenti: Mersin'in Mozaiklerle Süslü Antik Liman Şehri

Mersin'in Erdemli ilçesinde, Ayaş kasabasının Merdivenli Kuyu yöresinde yer alan Elaiussa Sebaste, bir sanat tarihçisi olarak karşılaştığım en etkileyici antik kentlerden biridir. Akdeniz'e dar bir kıstakla bağlı küçük bir ada üzerine kurulan bu antik yerleşim, mimari zenginliği ve sanat eserleriyle Anadolu arkeolojisinin önemli duraklarından birini oluşturmaktadır.

Antik Kentin Sanatsal Kimliği ve Sembolizmi

"Elaiussa" adının Yunanca "elaion" (zeytin) kelimesinden türemesi, kentin doğal zenginliklerinin sanatsal temsillerine de yansımıştır. MÖ 2. yüzyıl sonlarında kurulan bu antik yerleşim, Kapadokya Kralı Archelaus'un MÖ 20 yılında Augustus'tan aldığı topraklarda kurduğu "Sebaste" (Augusta'nın Yunanca karşılığı) ile birleşerek benzersiz bir sanatsal sentez yaratmıştır.

Mimari Yapıların Sanat Tarihi Analizi

Tiyatro ve Sahne Sanatları Mimarisi

MS 2. yüzyıla tarihlenen tiyatro, 55 metre çapı ve 23 sıra oturma yeriyle Roma döneminin karakteristik mimari özelliklerini yansıtmaktadır. Güneye cepheli olan yapının proscaenium'u (sahne ön bölümü) iki masif yapıyla sonlanan tasarımı, Roma tiyatro mimarisinin Anadolu'daki yerel uyarlamalarını göstermektedir. Ne yazık ki basamakları ve süslemeleri yağmalanmış olsa da, kalan kalker sütun tamburları dönemin işçilik kalitesini ortaya koymaktadır.

Dini Mimari ve Bizans Sanatı

1995-1996 yıllarında keşfedilen Bizans bazilikası, kentin Geç Roma ve Erken Bizans dönemlerindeki sanatsal devamlılığını gösteren önemli bir bulgudur. Dairesel tabanlı küçük bazilika ise erken Hristiyanlık döneminin mimari özelliklerini yansıtmaktadır. Agoranın içindeki büyük kilisenin varlığı, kent merkezindeki dini yapıların toplumsal önemini ortaya koymaktadır.

Tapınak Mimarisi ve Korint Düzeni

Denize hakim tepedeki tapınak, başlangıçta uzun kenarında 12, kısa kenarında 6 Korint sütunuyla Roma tapınak mimarisinin klasik örneklerinden birini oluşturmaktaydı. Günümüzde ayakta kalan iki sütun, dönemin sütun başlığı işçiliği ve oransal sistemini anlamamızı sağlayan değerli veriler sunmaktadır.

Mozaik Sanatı ve Dekoratif Öğeler

Elaiussa Sebaste'nin en değerli sanat eserleri arasında mozaik döşemeler öne çıkmaktadır. Zemini mozaiklerle döşeli hamam, Roma döneminin banyo kültürü ve dekoratif sanatlarının birleşimini gösteren mükemmel bir örnektir. Agoradaki büyük kilisenin mozaik döşemesi, koruma amacıyla kumla kaplanmış olması, bu eserlerin hassasiyetini ve değerini göstermektedir.

1996 yılında Bizans bazilikasında bulunan zemin döşemeleri, Bizans mozaik sanatının yerel özelliklerini yansıtan önemli bulgulardır. Bu mozaikler, ikonografik açıdan incelendiğinde dönemin dini sembolizmi ve estetik anlayışı hakkında değerli bilgiler sunmaktadır.

Su Mimarisi ve Mühendislik Sanatı

Antik su kemerleri, kentin sanatsal kimliğinin teknik boyutunu oluşturmaktadır. Lamos (Limonlu) Nehri'nden 10 km mesafeden su getiren bu yapılar, MS 1. yüzyıldan itibaren kenti beslemiştir. İri kesme kalker ile kaplanmış ve moloz harçla inşa edilen kemerlerin yapım tekniği, Roma mühendislik sanatının Anadolu'daki uygulamalarını göstermektedir.

Nekropol Sanatı ve Mezar Mimarisi

"Mezarlar Caddesi", antik Kilikya şehirleri arasında en zengin nekropol örneklerinden birini oluşturmaktadır. Yüze yakın mezarın farklı şekil ve boyutlardaki estetik formları, Kilikya Trakeia'sına özgü yerel sanat üslubunu yansıtmaktadır. "Prenses Mezarı" olarak bilinen kapaklı lahit, MÖ 1. yüzyıla tarihlenen kesme kaya mezarlarla birlikte dönemin ölü kültü ve sanatsal anlayışını ortaya koymaktadır.

Arkeolojik Buluntular ve Sanat Eserleri

Kazılarda çıkan çok sayıda sikke, farklı tipte amphora örnekleri ve obsidiyen objeler, kentin ticari bağlantıları ve sanatsal üretim kapasitesi hakkında bilgi vermektedir. Ada kısmındaki Geç Antik Çağ'a tarihlenen fırın ve yerel üretim amphora örnekleri, kentin zanaat geleneği ve sanatsal üretim potansiyelini göstermektedir.

Koruma ve Restorasyon Çalışmaları

1999 yılında gerçekleştirilen tiyatro cavea bölümü restorasyonu ve su kemeri onarımları, kültürel miras yönetimi açısından örnek uygulamalardır. 1995'ten beri süren İtalyan-Türk ortak kazı projesi, Prof. Dr. Annalisa Polosa başkanlığında bilimsel metodoloji ile yürütülmektedir.

Sanat Tarihi Açısından Önemi

Elaiussa Sebaste, MÖ 2. yüzyıldan MS 7. yüzyıla kadar kesintisiz yerleşim gören bir kent olarak, Anadolu sanat tarihinin farklı dönemlerini tek mekanda gözlemleme imkanı sunmaktadır. Hellenistik, Roma, Geç Antik ve Bizans dönemlerinin sanatsal katmanları, kentin kültürel devamlılığını ve sanatsal evrimini gözler önüne sermektedir.

Birinci ve üçüncü derece arkeolojik sit alanı statüsündeki kent, D.400 karayolu üzerinde kamusal erişime açık olarak ziyaret edilebilmektedir. Mersin'in 55 km Silifke yönündeki bu antik kent, sanat ve mimarlık tarihine ilgi duyan herkes için vazgeçilmez bir duraklama noktasıdır.