Mersin Eshab-ı Kehf Mağarası: Tarsus'un Arkeolojik ve Kültürel Hazinesi

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, Anadolu'nun her köşesinde tarihin katmanlarını araştırırken, bazı yerler sadece arkeolojik buluntularıyla değil, taşıdığı kültürel mirasla da dikkat çeker. Mersin'in Tarsus ilçesine bağlı Dedeler Köyü'nde yer alan Eshab-ı Kehf Mağarası da bu nadir örneklerden biridir.

Coğrafi Konum ve Jeolojik Yapı

Bir arkeolog gözüyle baktığımda, mağaranın konumu oldukça stratejiktir. Tarsus'un 12-14 km kuzeyinde, Encülüs Dağı'nın (Ziyaret Dağı) eteklerinde konumlanan bu alan, doğal bir çöküntünün mağara formunu almasıyla oluşmuştur. Küçük bir tepenin yamacındaki bu konik biçimli yapı, topografik özellikleri itibariyle doğal bir sığınak niteliği taşımaktadır.

Mağaranın 300 metrekare büyüklüğünde ve 10 metre yüksekliğindeki boyutları, antik dönemde bir grup insanın uzun süre barınabileceği kapasiteyi göstermektedir. Yürüyüş zemininden 15-20 basamaklı merdivenle inilen mağaranın içindeki üç tünel, yapının karmaşık bir iç mimariye sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Tarihi Katmanlar ve Roma Dönemi Bağlantısı

Kazı metodolojisi açısından değerlendirdiğimde, bu mağaranın tarihi Roma İmparatorluğu dönemine, özellikle de Arap kaynaklarında Takyanus olarak geçen ve muhtemelen Diocletianus'a işaret eden imparator dönemine dayanmaktadır. Bu dönem, Hristiyanlığın henüz resmi din olmadığı ve tek tanrı inancına sahip grupların zulüm gördüğü bir zaman dilimini temsil eder.

Stratigrafi açısından bakıldığında, mağaranın kullanım evreleri oldukça uzun bir zaman dilimini kapsamaktadır. St. Paul'un Hristiyanlık kurallarını yaydığı dönemden uzun süre sonra yaşandığı rivayet edilen olaylar, bu bölgenin erken Hristiyanlık dönemi için önemli bir merkez olduğunu göstermektedir.

Yedi Uyurlar Geleneği ve Arkeolojik Perspektif

Arkeolojik bulgular ışığında, Yemliha, Mekselina, Mislina, Mernus, Debernuş, Şazenuş ve Kefeştatayyuş isimli yedi gencin köpekleri Kıtmir ile birlikte bu mağaraya sığındığı rivayet edilmektedir. Roma imparatorunun mağara ağzını kapattırması ve 309 yıl süren olağanüstü uyku hikayesi, hem İslam hem de Hristiyan geleneğinde yer almaktadır.

Epigrafya uzmanı olarak, Yemliha'nın kente gönderildiğinde elindeki paranın artık geçerli olmaması detayı, antik dönem sikke analizleri açısından oldukça ilginçtir. Bu durum, uzun zaman dilimlerinde sikke tiplerinin ve değerlerinin nasıl değiştiğini gösteren somut bir örnektir.

Osmanlı Dönemi Müdahaleleri

Mimari arkeoloji perspektifinden bakıldığında, 1873 yılında Osmanlı Padişahı Abdülaziz tarafından mağaranın hemen üzerine yaptırılan cami, bu alanın Osmanlı dönemindeki önemini göstermektedir. Sonradan eklenen üç şerefeli minare, yapının zaman içindeki gelişimini ortaya koymaktadır.

Kültürel Miras ve Koruma Teknikleri

Kültürel miras koruma açısından, Eshab-ı Kehf Mağarası hem Müslüman hem de Hristiyan topluluklar tarafından kutsal sayılmaktadır. "Mağara Dostları" anlamına gelen bu isim, Arapça "aṣḥāb al-kahf" ve Farsça "Ashāb-i Kahf" kelimelerinden türetilmiştir.

Arkeometri çalışmaları açısından, mağaranın sarkıtlarından akan suyun jeokimyasal analizi ilginç veriler sunabilir. Ancak bu suya atfedilen kutsal özellikler, bilimsel verilerden ziyade inanç sistemlerine dayanmaktadır.

Çok Lokasyonlu Arkeolojik Problem

Saha arkeoloğu olarak karşılaştığım en ilginç durumlardan biri, Yedi Uyurlar'ın kesin konumunun bilinmemesidir. Türkiye'de Efes/İzmir, Lice/Diyarbakır ve Afşin/Kahramanmaraş gibi farklı lokasyonlarda da benzer iddialar bulunmaktadır. Bu durum, antik dönem anlatılarının farklı coğrafyalarda nasıl yerelleştiğini gösteren önemli bir örnektir.

Modern Dönem Kullanımı ve Turizm

Günümüzde yapılan çevre düzenlemeleri ile Tarsus'un önemli bir turizm merkezi haline gelen alan, yıl boyunca yerli ve yabancı ziyaretçileri ağırlamaktadır. Her yıl 6-10 Mayıs tarihleri arasında düzenlenen Hıdırellez törenlerinde anılması, bu alanın yaşayan kültürel miras niteliğini koruduğunu göstermektedir.

Arkeolojik Değerlendirme ve Sonuç

Kazı başkanı olarak değerlendirdiğimde, Eshab-ı Kehf Mağarası sadece arkeolojik bir alan değil, aynı zamanda farklı inanç sistemlerinin buluştuğu kültürel bir kavşaktır. Mağaranın 300 metrekarelik alanı ve üç tünelli yapısı, antik dönem barınak mimarisi açısından incelenmeye değer özellikler taşımaktadır.

Bu alan, inanç turizmi ve kültür turizmi kapsamında önemli bir güzergah olmasının yanı sıra, Roma dönemi sosyal tarihini anlamamız açısından da değerli veriler sunmaktadır. Köpekleri Kıtmir'in hikayesinin edebiyatta yer alması, antik dönem insan-hayvan ilişkilerinin kültürel yansımalarını göstermesi bakımından dikkat çekicidir.