Mersin Gözne Kalesi: Mersin'in Kilikya Ermeni Krallığı Döneminden Kalma Mimari Hazinesi

Sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun tarihi yapılarını inceleyerek geçirdiğim süreçte, Mersin'in Gözne Beldesi'nde karşılaştığım bu kale kompleksi, Ortaçağ mimari sanatının en özgün örneklerinden birini temsil ediyor. 1085 metre yükseklikte, Toros Dağları'nın güney yamaçlarında sarp kayalıklar üzerinde yükselen Gözne Kalesi, hem mimari özellikleri hem de sanatsal detaylarıyla dikkat çekici bir yapı topluluğu sunuyor.

İki Farklı Mimari Dilin Buluşması

Kale kompleksinin en çarpıcı özelliği, iki ayrı yapıdan oluşan tasarımıdır. Bu durum, sanat tarihi açısından oldukça nadir görülen bir planlama yaklaşımını yansıtıyor. Doğudaki yapı, dikdörtgen formlu ve dört burçlu klasik kale mimarisinin temsilcisi olarak karşımıza çıkıyor. Üçü güneyde, biri doğuda konumlandırılan burçlar, savunma mimarisinin işlevsel gereksinimlerini karşılarken, batıdaki tek kapıdan girişin sağlanması da güvenlik öncelikli tasarımın bir göstergesi.

Yapının iç mekanında karşılaştığımız sivri kemerli tonoz örtü sistemi ve içi üç kemerle dört kısma ayıran plan şeması, Kilikya Ermeni Krallığı döneminin karakteristik mimari özelliklerini taşıyor. Kuzey ve güney duvarlarda yer alan beş adet ışık ve havalandırma deliği, hem işlevsel hem de estetik kaygıların bir arada düşünüldüğünü gösteriyor.

Altıgen Formun Sembolik Anlamı

Batıdaki yapının altıgen formu, mimari tarih açısından son derece ilginç bir tercih. Bu geometrik form, Ortaçağ mimarisinde genellikle kutsal yapılarda veya özel işlevli mekanlarda kullanılırdı. Üç pencereli ve iki kapılı tasarımı, yapının hem savunma hem de yaşam alanı olarak kullanıldığını düşündürüyor. Yapının üstünde güney, batı ve kuzey yanlarında yer alan 15 sundurma, savunma mimarisinin klasik öğelerini yansıtırken, estetik bir ritim de yaratıyor.

Tavanın yerden çatıyı saran bir kemerle ikiye bölünmesi ve kemerin batı tarafındaki tavanın üç ayrı üçgen yüze sahip olması, geometrik kompozisyonun ne kadar özenle planlandığını gösteriyor. Doğu kısmındaki sivri uçlu tonoz tekniği ise, dönemin ileri yapım teknolojisinin bir kanıtı.

Sanatsal Süslemelerin Analizi

Altıgen mekanın içinde tonoz kilitli taşların üzerindeki süslemeler, bu yapının sadece askeri bir tesis olmadığını, aynı zamanda sanatsal değer taşıyan bir mimari eser olduğunu kanıtlıyor. Bu süslemeler, yüksek rütbeli kimseler veya yöneticiler tarafından kullanılmış olabileceğini düşündüren kalitede işçilik sergiliyor. Taş işçiliğindeki incelik ve detay, dönemin usta zanaatkarlarının becerilerini yansıtıyor.

Stratejik Konumun Mimari Yansıması

Kalenin Çandır Kalesi'ne giden yol güzergahında konumlandırılması, mimari tasarımını da etkilemiş. Yol denetimi ve karakol işlevi gören bu yapının, hem gözetleme hem de kontrol noktası olarak işlev görmesi, iki farklı yapının bir arada planlanmasının nedenini açıklıyor. Bu durum, Ortaçağ savunma mimarisinde işlevselliğin estetikle nasıl harmanlandığının güzel bir örneği.

Arami Yazıtının Kültürel Bağlamı

Kalenin 750 metre güneyinde bulunan Arami dilindeki yazıt, bu bölgenin kültürel katmanlarının ne kadar zengin olduğunu gösteriyor. 1907 yılında James A. Montgomery tarafından tercüme edilen yazıt, "Lampron'un (Namrun'un) buraya kadar olan sınırıdır" ifadesiyle, bu coğrafyanın tarihi sınırlarına ışık tutuyor. Baalshamin adına yapılan kutsal yemin, bölgenin dini ve kültürel atmosferini yansıtıyor.

Koruma ve Restorasyon Durumu

Örenler nispeten az hasarlı durumda olması, bu yapının korunması açısından umut verici. Kalenin çevresinin düzenlenmesi ve 2021 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmesi, gelecek nesillere aktarılması için atılan önemli adımlar.

Ziyaret Önerileri ve Akademik Değer

08:30-19:00 saatleri arasında ziyaret edilebilen kale, MüzeKart ile erişilebiliyor. Sanat tarihi ve mimarlık öğrencileri için, Kilikya Ermeni mimarisinin özgün örneklerini incelemek adına değerli bir alan çalışması imkanı sunuyor. İki farklı mimari formun bir arada görülebildiği nadir örneklerden biri olması, bu yapıyı akademik çalışmalar için özel kılıyor.

Gözne Kalesi, sadece bir savunma yapısı değil, aynı zamanda Ortaçağ Anadolu mimarisinin çok katmanlı yapısını anlamamıza yardımcı olan bir sanat eseri. Her ziyaretimde yeni detaylar keşfettiğim bu yapı, sanat tarihinin canlı bir laboratuvarı olarak karşımızda duruyor.