Mersin Gözne Kalesi: Mersin'in Kilikya Ermeni Krallığı'ndan Kalma Ortaçağ Kalesi

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, Anadolu'nun her köşesinde farklı medeniyetlerin izlerini toprak altından gün yüzüne çıkardım. Ancak Mersin'in Gözne Beldesi'nde, 1085 metre yükseklikteki sarp kayalıklar üzerinde yükselen Gözne Kalesi, bir arkeolog olarak beni özellikle heyecanlandıran yapılardan biri. Bu kale kompleksi, sadece mimari özellikleriyle değil, aynı zamanda Ortaçağ döneminin stratejik düşünce yapısını anlamamıza olanak sağlayan önemli bir kültür varlığı.

Arkeolojik Perspektiften Mimari Analiz

Gözne Kalesi'ni incelediğimde, karşımda iki ayrı yapıdan oluşan bir kompleks buluyorum. Bu ikili yapı sistemi, kazı çalışmalarımda sıkça karşılaştığım fonksiyonel ayrımların tipik bir örneği. Doğudaki yapı, dikdörtgen formlu ve dört burçlu bir plan sergiliyor. Üçü güneyde, biri doğuda konumlandırılmış bu burçlar, savunma mimarisinin klasik örnekleri.

Yapının girişi batıdaki tek kapıdan sağlanıyor ve bu kapının eşiği toprak seviyesinden 1 metre yüksekte. Bu detay, bir arkeolog gözüyle bakıldığında, hem savunma hem de sel baskınlarına karşı alınmış bir önlem olarak değerlendirilebilir. İçeride sivri kemerli tonozla örtülü mekan, üç kemerle dört kısma ayrılmış. Beş adet ışık ve havalandırma deliği - ikisi kuzey, üçü güney duvarlarda - yapının yaşam alanı olarak kullanıldığının kanıtı.

Altıgen Yapının Arkeolojik Önemi

Batıdaki yapı ise altıgen formlu kule tipi bir mimari sergiliyor. Üç pencereli ve iki kapılı bu yapının üstünde güney, batı ve kuzey yanlarında 15 sundurma bulunuyor. Kazı deneyimlerimde gördüğüm benzer örneklerde, bu tür sundurmalar genellikle savunma amaçlı kullanılır. Tavanın yerden çatıyı saran bir kemerle ikiye bölünmesi ve kemerin batı tarafındaki tavanın üç ayrı üçgen yüze sahip olması, dönemin ileri inşaat tekniklerini yansıtıyor.

Altıgen mekanın içindeki tonoz kilitli taşların üzerindeki süslemeler, arkeolojik açıdan son derece değerli. Bu süslemeler, yapının sadece askeri amaçlı değil, aynı zamanda yüksek rütbeli kimseler veya yöneticiler tarafından kullanılmış olabileceğini gösteriyor. Benzer süsleme örneklerini Anadolu'nun çeşitli Ortaçağ yapılarında gözlemlemiş bir arkeolog olarak, bu detayların sosyal hiyerarşiyi yansıttığını söyleyebilirim.

Tarihlendirme ve Kültürel Bağlam

İnşa tekniği analizi, kalenin Kilikya Ermeni Krallığı döneminde yaptırıldığını gösteriyor. Bu dönemin karakteristik özelliklerini taşıyan yapı, yol denetimi amacıyla inşa edilmiş küçük kalelerden biri olarak karakol işlevi görmüş. Kuzeyindeki büyük Çandır Kalesi'ne giden yol güzergahında stratejik bir konumda yer alması, bu işlevi destekliyor.

Kalenin 750 metre güneyinde doğal kaya üzerinde bulunan Arami dilindeki 5 satırlık yazıt, arkeolojik açıdan büyük önem taşıyor. 1907 yılında James A. Montgomery tarafından tercüme edilen bu yazıt, "Lampron'un (Namrun'un) buraya kadar olan sınırıdır" ifadesiyle başlıyor ve Baalshamin adına yapılan bir sınır belirleme metni niteliği taşıyor. Bu yazıt, 2021 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiş.

Koruma Durumu ve Arkeolojik Değer

Saha çalışmalarımda gözlemlediğim kadarıyla, Gözne Kalesi örenlerinin nispeten az hasarlı durumda olması sevindirici. Kalenin çevresinin düzenlenmiş olması, kültür varlığımızın korunması açısından önemli bir adım. Belenkeşlik ve Sinap Kaleleri ile birlikte bölgenin stratejik savunma hattını oluşturan bu yapı, Çandır Kalesi'ne giden güzergahın kontrolü için kritik bir noktada konumlandırılmış.

Araştırmacılar İçin Pratik Bilgiler

Gözne Kalesi'ni ziyaret etmek isteyen araştırmacılar ve arkeoloji meraklıları için kale 08:30-19:00 saatleri arasında açık. Gişe kapanış saati 18:30 olup, T.C. vatandaşları için MüzeKart geçerli. Mersin'e 29-30 km uzaklıkta, Gözne beldesinin güneyinde yürüyüş mesafesinde yer alan kale, Toros Dağları'nın güney yamaçlarında 1085 metre yükseklikte konumlandırılmış.

Bir arkeolog olarak, bu kalenin iki bölümlü yapısı ve farklı altıgen formları nedeniyle sadece karakol veya gözetleme kulesi olmaktan öte bir işlevi olduğunu düşünüyorum. Altıgen mekanın içindeki süslemeler ve mimari detaylar, bu yapının Kilikya Ermeni Krallığı'nın idari ve askeri hiyerarşisindeki yerini anlamamıza yardımcı oluyor. Gelecekte yapılacak detaylı arkeolojik çalışmalar, bu önemli kültür varlığımız hakkında daha fazla bilgi edinmemizi sağlayacaktır.