Mersin Kanlı Divane Ören Yeri: Mersin'in Antik Dönemden Bizans'a Uzanan Tarihsel Mirası

Tarihçi olarak, Anadolu'nun güney kıyılarında yer alan antik yerleşimlerin tarihsel süreklilik açısından sunduğu veriler, dönemler arası geçişlerin anlaşılması için kritik öneme sahiptir. Mersin'in Erdemli ilçesinde, Kumkuyu/Yemişkumu Mahallesi'nden 3 km kuzeyde konumlanan Kanlı Divane Ören Yeri, bu bağlamda MÖ 3. yüzyıldan MS 7. yüzyıla kadar kesintisiz iskân gören nadir örneklerden birini teşkil etmektedir.

Kronolojik Gelişim ve Dönemsel Dönüşümler

Kanytella, Kanytelis ve daha sonra Neapolis adlarıyla anılan bu antik kent, tarihsel gelişimi açısından üç temel dönemi yansıtmaktadır. MÖ 3. yüzyılda kurulan yerleşim, Helenistik dönemin karakteristik özelliklerini taşıyan mimari yapılarla başlamış, Roma İmparatorluğu döneminde gelişimini sürdürmüş ve MS 4. yüzyılda Neapolis adını alarak Erken Hristiyanlık-Bizans döneminde dini bir merkez haline gelmiştir.

Bu kronolojik süreçte, yerleşimin merkezindeki 142×95 metre boyutlarında, 50 metre derinliğinde ve 12.000 m² yüzölçümlü doğal obruk, tüm dönemlerde yerleşim planının belirleyici unsuru olmuştur. Dağlık Kilikya bölgesi içindeki bu coğrafi konum, antik dönemde bölgesel ticaret yolları üzerindeki stratejik önemini korumuştur.

Helenistik Dönem Mimarisi ve Dini Yapılar

MÖ 3. yüzyıl sonu ile 2. yüzyıl başı arasına tarihlenen Helenistik Kule, yerleşimin en erken dönem yapılarından birini oluşturmaktadır. Dikdörtgen planlı ve üç odalı bu yapının, Teukros tarafından Zeus Olbios'a adanmış olması, dönemin dini inanç sistemleri ve adak geleneği hakkında önemli veriler sunmaktadır. Bu tür adak yapıları, Helenistik dönem Anadolu'sunda yerel yöneticilerin tanrılara olan bağlılıklarını ifade etme biçimlerini yansıtması açısından tarihsel değer taşımaktadır.

Roma Dönemi Mezar Mimarisi ve Sosyal Yapı

MS 2. yüzyıla tarihlenen Aba'nın Mezarı, Roma tapınak tipinde inşa edilmiş, alçak podyumlu ve tonozlu girişli yapısıyla dönemin mezar mimarisinin karakteristik özelliklerini sergilemektedir. Köşelerdeki Korint "plaster" başlıkları, Roma İmparatorluğu'nun mimari üslubunun yerel uygulamalarını göstermektedir.

MS 3. yüzyılın ikinci çeyreğine ait Üç Ayak Mezar Anıtı, 4.12×4.22 metre ölçülerinde ve 3.50 metre yüksekliğinde, tonozlu cella, üç sütunlu cephe ve üçgen alınlığıyla Roma döneminin gelişmiş mezar anıtı geleneğini yansıtmaktadır. Bu dönemde kesme taş işçiliği ve tonozlu yapı tekniklerinin kullanımı, bölgedeki inşaat teknolojisinin gelişim düzeyini ortaya koymaktadır.

Epigrafik Bulgular ve Sosyal Tarih

MS 1. yüzyıla tarihlenen Armaronzas ve Ailesi Kabartması'ndaki yazıt, aile adlarının yanı sıra 1000 drahmi ceza hükmü içermesi bakımından dönemin hukuki uygulamaları hakkında somut veri sunmaktadır. Bu tür ceza hükümleri, Roma döneminde mezar dokunulmazlığının korunması için uygulanan yasal tedbirleri göstermektedir.

Asker Kabartması'ndaki "Trogomon" adlı askerin annesinin bu kabartmayı yazdırmış olması, Roma ordusundaki askerlik hizmetinin ailevi ve sosyal boyutlarını yansıtmaktadır. MÖ 1-MS 1. yüzyıl arası çanakçı kaya mezarlarındaki yas tutan kadın kabartması gibi tasvirler, dönemin ölüm kültü ve cenaze ritüelleri hakkında etnografik bilgiler sağlamaktadır.

Bizans Dönemi Dönüşümü ve Hristiyanlık

MS 4. yüzyılda kentin Neapolis adını alması, Bizans İmparatorluğu'nun idari reorganizasyonunun yerel yansımalarını göstermektedir. Bizans İmparatoru II. Theodosius'un burada kutsal Hristiyanlık merkezi kurması, yerleşimin dini statüsündeki dönüşümü işaret etmektedir.

Obruğun çevresindeki bazilikalar, antik cadde, sarnıçlar, nekropoller ve kaya mezarları, Erken Hristiyanlık-Bizans döneminin kentsel planlamasını yansıtmaktadır. Geç antik dönemde tespit edilen zeytinyağı atölyeleri ve pres ekipmanları, ekonomik faaliyetlerin tarımsal üretime dayalı yapısını ortaya koymaktadır.

Erken Hristiyanlık-Bizans dönemine ait kiliseler, plan ve malzeme açısından bölge tipolojisiyle örtüşmekte, Suriye Erken Hristiyanlık özellikleri ve galerili düzenleriyle Kilikia-İsauria'nın seçkin yapıları arasında yer almaktadır.

Modern Dönem Araştırmaları ve Bilimsel Keşifler

19. yüzyıl ortasında Victor Langlois tarafından bilim dünyasına tanıtılan yerleşim, 1970'lerde başlayan sistematik kazılarla Semavi Eyice'nin öncülüğünde detaylı araştırmalara konu olmuştur. Bu araştırmalar, yerleşimin tarihsel gelişimi ve mimari özelliklerinin bilimsel temellerde belgelenmesini sağlamıştır.

Toponimi ve Kültürel Süreklilik

"Kanlı Divane" adının etimolojisi, kültürel süreklilik açısından ilginç veriler sunmaktadır. Kayalığın kırmızı rengi ve Türkmenlerin "divan" toplantılarıyla ilişkilendirilen bir görüşün yanı sıra, Yunanca "Kanytellis"ten Türkçeye benzeşimle dönüşüm geçirdiği alternatif açıklaması, dil tarihsel süreçlerin yerel yansımalarını göstermektedir.

Günümüzde Uluslararası Mersin Müzik Festivali kapsamında düzenlenen konserler, antik yapının akustik özelliklerinin modern kullanımını sağlarken, tarihsel mirasın çağdaş işlevsellik kazanmasına örnek teşkil etmektedir.