Mersin Kanlı Divane Ören Yeri: Mersin'in Antik Sanat Hazinesi ve Mimari Mirası

Sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun antik kentlerinde geçirirken, Mersin'in Erdemli ilçesinde yer alan Kanlı Divane Ören Yeri'nin sunduğu mimari ve sanatsal zenginlik karşısında her zaman büyülendim. Bu eşsiz arkeolojik alan, antik Kanytella, Kanytelis ve daha sonra Neapolis adlarıyla bilinen kentin kalıntılarını barındırarak, Helenistik Dönem'den Geç Antik Çağ'a kadar uzanan bin yıllık sanat tarihinin canlı bir müzesi niteliğindedir.

Doğal Obruk Etrafında Gelişen Mimari Kompozisyon

Kanlı Divane'nin en çarpıcı özelliği, 142×95 metre boyutlarında, 50 metre derinliğindeki doğal obruğun etrafında gelişen mimari düzenlemesidir. Bu 12.000 metrekarelik doğal oluşum, antik dönemde hem kutsal alan hem de şehir planlamasının merkezi olarak işlev görmüştür. Dağlık Kilikya bölgesinde konumlanan bu yerleşim, MÖ 3. yüzyıldan MS 7. yüzyıla kadar kesintisiz iskân görmesi bakımından sanat tarihçileri için benzersiz bir laboratuvar sunmaktadır.

Helenistik Dönem'in Mimari Şaheseri: Zeus Olbios Kulesi

Alanın en erken mimari kalıntılarından biri olan Helenistik Kule, dikdörtgen planlı ve üç odalı yapısıyla MÖ 3. yüzyıl sonu ile 2. yüzyıl başı arasına tarihlenmektedir. Teukros tarafından Zeus Olbios'a adanan bu yapı, Helenistik dönem mimari anlayışının mükemmel bir örneğidir. Kesme taş işçiliğinin ustalıkla sergilendiği bu kule, dönemin yapı tekniklerini ve estetik anlayışını günümüze taşıyan önemli bir belge niteliğindedir.

Roma Dönemi Mezar Mimarisi: Sanatsal Mükemmellik

Roma İmparatorluk Dönemi'ne ait mezar anıtları, Kanlı Divane'nin sanatsal değerini zirveye taşıyan eserlerdir. MS 2. yüzyıla tarihlenen Aba'nın Mezarı, Roma tapınak tipinin yerel uyarlamasının mükemmel bir örneğidir. Alçak podyumlu ve tonozlu girişli bu yapının köşelerinde yer alan Korint düzenindeki plaster başlıkları, dönemin dekoratif sanat anlayışının inceliklerini yansıtmaktadır.

MS 3. yüzyılın ikinci çeyreğine ait Üç Ayak Mezar Anıtı ise, 4.12×4.22 metre taban ölçüleri ve 3.50 metre yüksekliğiyle monumentalitesini korumaktadır. Tonozlu cella, üç sütunlu cephe ve üçgen alınlığın oluşturduğu kompozisyon, klasik Roma mezar mimarisinin Anadolu'daki en başarılı örneklerinden biridir.

Kabartma Sanatının Başyapıtları

Kanlı Divane'nin sanat tarihindeki yerini belirleyen en önemli unsurlardan biri, burada bulunan kabartma eserlerdir. MS 1. yüzyıla tarihlenen Armaronzas ve Ailesi Kabartması, dönemin portre sanatının ve yazıt geleneğinin birleştiği nadir örneklerdendir. Yazıtta yer alan aile adları ve 1000 drahmi ceza hükmü, Roma hukuk sisteminin sanatsal belgelere nasıl yansıdığını göstermesi açısından son derece değerlidir.

Asker Kabartması ise, figüratif sanatın gücünü ortaya koyan etkileyici bir eserdir. Sağ elinde mızrak, sol elinde kılıç tutan askerin betimlendiği bu kabartma, yakınındaki "Trogomon" yazıtıyla birlikte değerlendirildiğinde, Roma döneminde annelik sevgisinin sanatsal ifadesinin dokunaklı bir örneğini sunar.

MÖ 1 - MS 1. yüzyıl arasına tarihlenen çanakçı kaya mezarlarındaki yas tutan kadın kabartması, Hellenistik geleneğin Roma dönemindeki devamını gösteren önemli bir sanat eseridir. Bu kabartmalarda görülen duygusal yoğunluk ve teknik mükemmellik, dönemin sanatçılarının ustalığını kanıtlamaktadır.

Erken Hristiyanlık ve Bizans Dönemi Sanat Eserleri

MS 4. yüzyılda adı Neapolis olan kentin, Bizans İmparatoru II. Theodosius döneminde kutsal Hristiyanlık merkezi haline gelmesi, sanat tarihinde yeni bir dönemin başlangıcını işaret eder. Obruğun çevresinde yer alan bazilikalar, Erken Hristiyanlık ve Bizans döneminin mimari özelliklerini yansıtmaktadır.

Bu dönemde inşa edilen kiliseler, plan ve malzeme açısından bölge tipolojisiyle örtüşmekle birlikte, Suriye Erken Hristiyanlık özelliklerini ve galerili düzenlemeleri barındırmasıyla Kilikia-İsauria bölgesinin seçkin yapıları arasında yer almaktadır. Geç antik dönemde obruk içinde tespit edilen zeytinyağı atölyeleri ve pres ekipmanları, ekonomik yaşamın sanatsal üretimle iç içe geçtiğini göstermektedir.

Yapı Malzemesi ve Teknik Özellikler

Kanlı Divane'deki yapıların incelenmesi, antik dönem yapı tekniklerinin evrimini takip etmek açısından son derece öğreticidir. Kesme taş işçiliği ve podyumların kullanımı, tonozlu cella ve girişlerin uygulanması, Korint düzenindeki plaster başlık ögelerinin detayları, dönemin teknik bilgi birikimini ve estetik tercihlerini yansıtmaktadır.

Kültürel Miras ve Günümüzdeki Değeri

Victor Langlois'nın 19. yüzyıl ortasında tanıttığı ve Semavi Eyice'nin 1970'lerde başlattığı araştırmalarla bilim dünyasına kazandırılan Kanlı Divane, günümüzde de sanatsal değerini korumaktadır. Obruğun doğal akustiği sayesinde Uluslararası Mersin Müzik Festivali kapsamında düzenlenen konserler, antik mimarinin modern sanatla buluştuğu nadir örneklerden birini oluşturmaktadır.

Sanat tarihçisi gözüyle değerlendirdiğimde, Kanlı Divane Ören Yeri'nin Anadolu'nun kültürel mirasındaki yeri tartışılmazdır. Helenistik dönemden Bizans dönemine kadar uzanan sanatsal üretimin kesintisiz devamlılığı, mimari ve heykel sanatının mükemmel örnekleri, bu alanı Akdeniz arkeolojisinin en değerli merkezlerinden biri haline getirmektedir.