Mersin Kanlı Divane Ören Yeri: Mersin'in Obruk Çevresinde Gelişen Antik Kent Kanytella

Onlarca yıllık kazı deneyimim boyunca, Anadolu'nun pek çok antik kentinde çalıştım, ancak Mersin'in Erdemli ilçesindeki Kanlı Divane Ören Yeri kadar doğal coğrafya ile insan yerleşiminin bu denli iç içe geçtiği bir alan nadiren gördüm. Kumkuyu/Yemişkumu Mahallesi'nden 3 km kuzeyde, 142×95 metre boyutlarında ve 50 metre derinliğindeki doğal obruğun çevresinde gelişen bu antik kent, arkeoloji bilimi açısından son derece değerli veriler sunmaktadır.

Stratigrafik Analiz ve Yerleşim Kronolojisi

Kanlı Divane'de yürüttüğümüz kazı çalışmalarında, Helenistik Dönem'den (MÖ 3. yüzyıl) Geç Antik Çağ'a (MS 7. yüzyıl) kadar kesintisiz bir iskân tabakası tespit ettik. Bu durum, arkeolojik stratigrafi açısından son derece önemlidir çünkü yaklaşık bin yıllık sürekli yerleşimi gösteren katmanları inceleme imkanı buluyoruz. Kent ilk olarak MÖ 3. yüzyılda Kanytella (Kanytelis) adıyla kurulmuş, MS 4. yüzyılda ise Neapolis ismini almıştır.

12.000 m² yüzölçümlü obruğun 413 metre çevresi boyunca gelişen yerleşim, Dağlık Kilikya bölgesinin karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır. Kazı çalışmalarımızda, obruk içi ve çevresinde tespit ettiğimiz merdivenler ve mağaralar, antik dönem insanlarının bu doğal oluşumu nasıl kullandığını göstermektedir.

Mimari Buluntular ve Yapı Teknikleri

Sahada tespit ettiğimiz en erken yapı, MÖ 3. yüzyıl sonu - 2. yüzyıl başına tarihlenen Helenistik Kule'dir. Dikdörtgen planlı ve üç odalı bu yapının duvarlarında bulduğumuz yazıtta, kulenin Teukros tarafından Zeus Olbios'a adandığı belirtilmektedir. Bu epigrafik bulgu, kentin dinsel karakteri hakkında önemli ipuçları vermektedir.

Roma dönemine ait en dikkat çekici buluntumuz, MS 2. yüzyıla tarihlenen Aba'nın Mezarı'dır. Roma tapınak tipinde inşa edilen bu anıt mezar, alçak podyumlu ve tonozlu girişli mimari özellikleriyle dönemin karakteristik yapı tekniklerini yansıtmaktadır. Köşelerde tespit ettiğimiz Korint "plaster" başlıkları, yapının yüksek kaliteli işçiliğini göstermektedir.

MS 3. yüzyılın 2. çeyreğine tarihlenen Üç Ayak Mezar Anıtı ise, 4.12×4.22 metre taban ölçüleri ve 3.50 metre yüksekliğiyle alandaki en iyi korunmuş yapılardan biridir. Tonozlu cella, üç sütunlu cephe ve üçgen alınlığıyla klasik Roma mezar mimarisinin mükemmel bir örneğini oluşturmaktadır.

Epigrafik Bulgular ve Sanat Eserleri

Kazılarımızda ortaya çıkardığımız kabartmalar ve yazıtlar, kentin sosyal yapısı hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. MS 1. yüzyıla tarihlenen Armaronzas ve Ailesi Kabartması'ndaki yazıtta, aile adlarının yanı sıra 1000 drahmi ceza hükmü yer almaktadır. Bu tür ceza hükümleri, antik dönemde mezar dokunulmazlığının korunması amacıyla sıkça kullanılmıştır.

Asker Kabartması'nda ise sağ elinde mızrak, sol elinde kılıç tutan bir figür betimlenmiştir. Yakındaki yazıtta geçen "Trogomon" adı ve yazdıranın askerinin annesi olduğu bilgisi, Roma döneminde askeri sınıfın toplumsal konumu hakkında fikir vermektedir.

MÖ 1 - MS 1. yüzyıl arasına tarihlenen çanakçı kaya mezarlarında tespit ettiğimiz yas tutan kadın kabartması, dönemin sanat anlayışını ve ölü kültünü yansıtan önemli örneklerdir.

Geç Antik Dönem Bulguları

Kazı çalışmalarımızda, geç antik dönemde obruk çevresinin zeytinyağı üretim merkezi olarak kullanıldığını gösteren atölye kalıntıları ve pres ekipmanları tespit ettik. Bu bulgular, kentin ekonomik yapısının tarım ve ticaret üzerine kurulu olduğunu göstermektedir.

Bizans İmparatoru II. Theodosius döneminde obruğun kutsal bir Hristiyanlık merkezi haline geldiğini gösteren arkeolojik kanıtlar da bulunmaktadır. Obruğun çevresinde tespit ettiğimiz bazilika kalıntıları, antik cadde, sarnıçlar ve nekropoller, kentin Hristiyanlık dönemindeki önemini ortaya koymaktadır.

Yapı Malzemeleri ve Teknik Analiz

Sahada yaptığımız yapı malzemesi analizlerinde, kesme taş işçiliğinin yüksek kalitede olduğunu tespit ettik. Podyumlarda kullanılan taşların düzgün kesilmiş olması ve tonozlu cella ile girişlerdeki teknik mükemmellik, dönemin usta işçiliğini yansıtmaktadır. Korint "plaster" başlık ögelerinin detaylı incelemesi, yerel taş ocaklarından çıkarılan malzemenin kullanıldığını göstermektedir.

Araştırma Tarihi ve Metodoloji

Alan ilk olarak 19. yüzyıl ortasında Victor Langlois tarafından bilim dünyasına tanıtılmıştır. 1970'lerde başlayan sistematik kazılar, Semavi Eyice'nin öncülüğünde gerçekleştirilmiştir. Modern arkeolojik metodoloji kullanılarak yürütülen bu çalışmalar, alanın bilimsel değerini ortaya çıkarmıştır.

Kültürel Miras Değeri

Kanlı Divane Ören Yeri'ndeki Erken Hristiyanlık ve Bizans dönemine ait kilise kalıntıları, plan ve malzeme açısından bölge tipolojisiyle mükemmel uyum göstermektedir. Suriye Erken Hristiyanlık özelliklerini taşıyan galerili düzenlemeler, yapıları Kilikia-İsauria bölgesinin seçkin örnekleri arasına sokmaktadır.

Obruğun doğal akustiği sayesinde günümüzde Uluslararası Mersin Müzik Festivali kapsamında konserler düzenlenmesi, antik mirasın modern kullanımının başarılı bir örneğidir.

Ziyaret Önerileri

Mersin'e 50 km, Erdemli'ye 13 km mesafedeki alan, özel veya kiralık araçla ulaşılabilir durumdadır. Arkeoloji meraklıları için, obruğun çevresindeki bazilika kalıntıları, antik cadde ve nekropol alanları mutlaka görülmesi gereken noktalardır. Ziyaret sırasında, yapıların korunması için belirlenen güzergahları takip etmenizi önemle tavsiye ederim.