Mersin Karboğazı Kuvayi Milliye Anıtı: Tarsus'un Kurtuluş Savaşı Destanı

Mersin'in Tarsus ilçesine bağlı Karboğazı Mevkii'nde yer alan Karboğazı Kuvayi Milliye Anıtı, Türk Kurtuluş Savaşı'nın Güney Cephesi'ndeki en önemli zaferlerinden birinin yaşandığı tarihi mekânı işaret etmektedir. Akademik araştırmalarım kapsamında incelediğim bu bölge, 1920 yılının Mayıs ayında gerçekleşen olaylar açısından Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş sürecinde kritik bir dönüm noktasını temsil etmektedir.

Stratejik Coğrafi Konum ve Tarihi Bağlam

Toros Dağları'nın eteklerinde konumlanan Karboğazı, dik yamaçlı dar bir vadi yapısına sahip olup, derin dere formasyonuyla geçiş yolları bakımından stratejik bir öneme sahiptir. Bu coğrafi özellikler, 1920 yılında yaşanan askeri operasyonun seyrini belirleyen temel faktörler arasında yer almaktadır.

Kurtuluş Savaşı'nın Güney Cephesi'nde Fransız işgal kuvvetlerinin varlığı, bölgesel direnişin örgütlenmesini zorunlu kılmıştır. Pozantı'daki kuşatmadan kurtulmak amacıyla Mersin'e geçmeyi planlayan Fransız birlikleri, 25 Mayıs 1920 tarihinde Binbaşı Mesnil komutasında harekete geçmiştir.

27-28 Mayıs 1920 Karboğazı Savaşı: Kronolojik Analiz

Karboğazı Savaşı'nın gelişimi, yerel halkın direnişe katılımı açısından dikkat çekici örnekler sunmaktadır. Kumcu Veli ve Gülekli Hatice'nin rehberlik görevi üstlenerek Fransız birliğini Karboğazı'na yönlendirmesi, halk direnişinin örgütlü karakterini göstermektedir. Bu strateji, 700-1000 kişilik Fransız kuvvetinin 44 kişilik Kuvayi Milliye müfrezesi tarafından pusuya düşürülmesini mümkün kılmıştır.

Çatışmaların sonuçları, sayısal dengesizliğe rağmen elde edilen başarının boyutlarını ortaya koymaktadır: 150 Fransız askerinin ölümü, 650 er ve 23 subayın esir alınması, 1000 kadar silah, 2 top, 8 makineli tüfek ve 90 katırın ele geçirilmesi. 29 Mayıs 1920'de Fransız taburunun teslim olması ve esirlerin Gerlez semtine götürülerek misafir edilmesi, dönemin savaş etiği anlayışını yansıtmaktadır.

Siyasi ve Diplomatik Sonuçları

Karboğazı Zaferi'nin ardından Mustafa Kemal Atatürk'ün kahraman Kuvayi Milliyecilere gönderdiği telgraf, merkezi otoritenin yerel direnişi desteklediğini göstermektedir. Bu zafer, Çukurova'nın kurtuluşunda dönüm noktası oluşturmuş ve Ankara Antlaşması'nın temelini hazırlamıştır.

Savaşın diplomatik sonuçları, Türk Kurtuluş Savaşı'nın genel seyrini etkilemiştir. Az sayıdaki yerel direnişin büyük bir orduyu esir aldığı bu eşsiz örnek, uluslararası kamuoyunda Türk direnişinin kararlılığını kanıtlamıştır.

Hafıza ve Kültürel Aktarım

Karboğazı olayları, Çukurova halkı tarafından nesilden nesle aktarılarak kültürel hafızanın bir parçası haline gelmiştir. Bu aktarım süreci, edebiyat, resim ve roman gibi kültürel alanlarda da kendini göstermiştir. Abidin Dino'nun "Toros Destanı" senaryosu ve Uğur Becerikli'nin 2019 yılında kaleme aldığı "Karboğazı Zaferi – 44 Kahraman" romanı, olayın sanatsal yorumlarını oluşturmaktadır.

Savaşın temsili resminin Anıtkabir'deki Kuvayi Milliye Müzesi'nde sergilenmesi, olayın ulusal hafızadaki yerini pekiştirmektedir. Bu durum, yerel bir direnişin ulusal kimlik inşasındaki rolünü göstermektedir.

Çağdaş Anma Pratikleri

"Çukurova Karboğazı Zafer Şöleni" adıyla düzenlenen geleneksel etkinlikler, tarihi hafızanın canlı tutulmasına katkı sağlamaktadır. "Bir Destandır Karboğazı" sloganıyla gerçekleştirilen bu şölenler, yerel idarelerin tarihi belleği koruma çabalarını yansıtmaktadır.

Şölen programlarında yer alan Mersin Büyükşehir Belediyesi Bando Gösterileri, Kent Orkestrası konserleri, tiyatro ve halk oyunları gösterileri ile çeşitli sanatçı konserleri, tarihi olayın çağdaş yorumlarını sunmaktadır. Geleneksel Türkmen oyunları, okçuluk, sinsin, atlı cirit ve atlı akrobasi gösterileri gibi etkinlikler, kültürel süreklilik bağlamında değerlendirilmelidir.

Akademik Değerlendirme

Karboğazı Kuvayi Milliye Anıtı, Türk Kurtuluş Savaşı araştırmalarında yerel direnişin merkezi öneme sahip olduğunu kanıtlayan somut bir örnektir. Bu bölge, milli mücadele döneminin askeri stratejilerini, halk katılımını ve siyasi sonuçlarını bir arada inceleme imkânı sunmaktadır.

Anıt ve çevresinin tarihi araştırmalar için sunduğu potansiyel, Toros Dağları'nın doğal güzellikleriyle birleşerek interdisipliner çalışmalara olanak tanımaktadır. Bu durum, tarih araştırmacıları için sahada çalışma yapma fırsatı yaratmaktadır.