Mersin Kleopatra Kapısı: Tarsus'un Antik Dönemden Günümüze Ulaşan Tek Kapısı

Onlarca yıllık kazı deneyimim boyunca Anadolu'nun çeşitli antik kentlerinde çalışırken, ayakta kalan her yapının arkasında yatan hikâyeyi toprak katmanları arasında okumaya çalıştım. Mersin'in Tarsus ilçesinde, kent merkezindeki Mersin Caddesi üzerinde karşılaştığımız Kleopatra Kapısı da böyle bir hikâyenin somut tanığı olarak karşımızda duruyor.

Arkeolojik Perspektiften Kleopatra Kapısı

Bir arkeolog gözüyle baktığımda, Kleopatra Kapısı'nın mimari özellikleri bize önemli ipuçları sunuyor. Tek kemerli yapısı ile at nalı şeklindeki kemer formu, dönemin inşaat tekniklerini yansıtan karakteristik özellikler taşıyor. Yerden 8.50 metre yüksekliğe ulaşan yapı (bazı kaynaklarda bu ölçü 6.17 metre olarak geçmektedir), ortada 5.60 metre genişlik ve 6.18 metre derinlik ölçüleriyle iki ayak üzerinde yükselen tek kemer sistemi olarak inşa edilmiş.

Yapı malzemesi analizi açısından incelediğimizde, ana yapı malzemesi olarak kesme taş kullanılmış, bağlayıcı malzeme olarak ise dönemin karakteristik özelliği olan horasan harcı tercih edilmiş. Özellikle dikkat çekici olan nokta, sonraki dönem yeniden yapımında devşirme taşların kullanılmış olması. Bu durum, arkeolojik açıdan yapının tarihsel süreçte geçirdiği değişimleri anlamamızı sağlayan önemli bir veri.

Stratigrafik Tarihsel Analiz

Kazı metodolojisi ve stratigrafi uzmanı olarak değerlendirdiğimde, Kleopatra Kapısı'nın inşa tarihi konusundaki veriler oldukça ilginç. Mevcut arkeolojik bulgular, yapının Bizans Dönemi sonları ya da Abbasi Dönemi'nde inşa edildiğini gösteriyor. Bu tarihlendirme, Anadolu'daki benzer yapıların inşa tekniklerini ve malzeme kullanımını karşılaştırdığımızda tutarlı sonuçlar veriyor.

Antik Tarsus kentinin savunma sistemi içerisindeki konumu da arkeolojik açıdan son derece önemli. Kent, üç kapıdan oluşan bir sisteme sahipti: Dağ Kapısı, Adana Kapısı ve Deniz Kapısı. İç içe iki surdan oluşan kentte, savaş anında kapıların kapatılması stratejik bir savunma yöntemi olarak uygulanıyordu. Günümüzde antik Tarsus kentine ait ayakta kalan tek kapı olması, bu yapıyı arkeolojik açıdan benzersiz kılıyor.

Tarihi Katmanların Hikâyesi

Arkeolog olarak en çok etkilendiğim nokta, bu kapının tanık olduğu tarihi olaylar. İÖ 44 yılında Julius Caesar'ın öldürülmesi sonrası İÖ 41'de Marcus Antonius'un Anadolu'ya geçişi ve Mısır Kraliçesi VII. Kleopatra ile Tarsus'ta buluşması, antik dönem siyasi tarihinin en önemli olaylarından biri. O zamanın limanı olan Gözlükule'de büyük törenle karşılanan bu iki önemli figürün Deniz Kapısı'ndan şehre girmeleri, kapının 'Kleopatra Kapısı' adını almasına neden olmuş.

Epigrafya çalışmalarım sırasında karşılaştığım 17. yüzyıl kaynaklarından Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde bu kapı için 'İskele Kapısı' isminin kullanılması, yapının farklı dönemlerdeki adlandırılmasını gösteren önemli bir belge niteliği taşıyor.

Koruma ve Restorasyon Sorunları

Kültürel miras koruma teknikleri konusundaki deneyimlerimden yola çıkarak söyleyebilirim ki, Kleopatra Kapısı'nın geçirdiği değişimler arkeolojik koruma açısından düşündürücü. 1835 yılında Mısırlı İbrahim Paşa tarafından surların yıktırılması sonucu sadece iki ayak üzerinde tek kemerli Deniz Kapısı ayakta kalmış. Ancak bu özgün yapı da sonraki yıllarda yıkılmış ve yerine devşirme taşlardan bugünkü kapı inşa edilmiş.

Günümüzde restorasyon çalışmaları ile yapının özgün görünümünü kısmen kaybetmiş olması, arkeolojik koruma açısından önemli bir kayıp. Bu durum, antik yapıların korunmasında özgünlük ilkesinin ne kadar kritik olduğunu bir kez daha gösteriyor.

Arkeolojik Değer ve Önem

Seramik analizi ve arkeometri çalışmalarımda sıkça karşılaştığım gibi, her arkeolojik yapı bulunduğu coğrafyanın kültürel katmanlarını yansıtır. Kleopatra Kapısı da bu açıdan Tarsus'un antik dönemden günümüze uzanan kültürel sürekliliğinin somut kanıtı olarak karşımızda duruyor.

Antik Tarsus kentine ait ayakta kalan tek kapı olması, bu yapıyı arkeolojik açıdan benzersiz kılıyor. Kleopatra ve Marcus Antonius'un tarihi buluşmasına ev sahipliği yapması nedeniyle kazandığı kültürel önem, yapının sadece mimari değil, aynı zamanda tarihsel bellek açısından da korunması gereken bir miras olduğunu gösteriyor.

Ziyaret ve İnceleme Önerileri

Kent merkezinde, Mersin Caddesi üzerinde geniş alanda konumlanmış olan Kleopatra Kapısı, kolay ulaşılabilir konumu ile araştırmacılar ve ziyaretçiler için uygun bir lokasyonda bulunuyor. Ziyaretçilere tarihi bilgiler ve Kleopatra-Marcus Antonius hikâyesinin anlatılması, yapının kültürel değerinin aktarılması açısından önemli.

Arkeoloji meraklıları için tavsiyem, yapıyı ziyaret ederken mimari detayları dikkatle incelemek ve devşirme taş kullanımının yapının farklı dönemlerini nasıl yansıttığını gözlemlemek. Bu gözlem, antik yapıların tarihsel süreçte geçirdiği değişimleri anlamamızı sağlayan önemli bir deneyim sunuyor.