Mersin Mamure Kalesi: Anadolu'nun En Sağlam Orta Çağ Türk Kalesi ve Tarihsel Analizi

Mersin'in Anamur ilçesi Bozdoğan Mahallesi'nde yer alan Mamure Kalesi, Anadolu'da günümüze en sağlam ulaşmış Orta Çağ Türk kalelerinden biri olarak tarihçiler için benzersiz bir araştırma sahası sunmaktadır. Akdeniz kıyısında kayalık ve düzlük alanlar üzerine kurulu olan bu yapı, çok katmanlı tarihsel süreçlerin somut bir tanığı niteliğindedir.

Kronolojik Tarihsel Gelişim

Mamure Kalesi'nin tarihsel serüveni, M.S. 3. yüzyılda Romalılar tarafından ticaret yollarını ve gemileri koruma amacıyla inşa edilmesiyle başlamaktadır. Bu erken dönem, Roma İmparatorluğu'nun Akdeniz ticaretini güvence altına alma stratejisinin bir parçası olarak değerlendirilmelidir.

12. yüzyılda Kilikya Ermeni Krallığı döneminde yapının onarım görmesi, bölgenin stratejik öneminin sürdüğünü göstermektedir. 1225 yılında Anadolu Selçuklu Hükümdarı I. Alaeddin Keykubad döneminde gerçekleştirilen onarım, Selçuklu devletinin Akdeniz kıyılarındaki hakimiyetini pekiştirme çabalarının bir yansımasıdır.

1300-1308 yılları arasında Karamanoğlu Mahmut Bey'in kaleyi ele geçirip cami yaptırması, Anadolu beyliklerinin İslamlaştırma politikalarının somut bir örneğini teşkil etmektedir. 1450'de Karamanoğlu Sultan İbrahim tarafından büyük onarım yapılması ve yapının "Mamuriye" adını alması, beyliğin güçlenme döneminin bir göstergesidir.

Osmanlı Dönemi ve Dönüşüm

1469'da Osmanlı hakimiyetine geçen kale, II. Selim döneminde Evliya Çelebi'nin seyahatnamesinde "kervansaray benzeri" olarak tanımlanması, yapının fonksiyonel dönüşümünü ortaya koymaktadır. Bu dönemde kalenin askeri öneminin azalarak ticari ve sosyal işlevlerin ön plana çıktığı anlaşılmaktadır.

16. ve 18. yüzyıllarda yapılan onarımlar, Osmanlı İmparatorluğu'nun klasik döneminden itibaren mevcut yapıları koruma ve işlevsel kılma politikasının bir yansımasıdır. Bu onarımlar sırasında kullanılan tuğla malzeme, dönemin yapı tekniklerindeki değişimi göstermektedir.

Mimari Analiz ve Tarihsel Katmanlar

Kalenin üç bölümlü planı - doğuda iç avlu, batıda dış kale, güneyde kayalıklar üzerine kurulu iç kale - savunma mimarisinin gelişimini yansıtmaktadır. 39 kulesi, su sarnıçları, camisi, çeşmesi ve hamamıyla kale, bir yerleşim biriminin tüm ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde tasarlanmıştır.

Yapı malzemesi analizi, tarihsel dönemlerin teknolojik özelliklerini ortaya koymaktadır. Ana yapıda kullanılan büyük kesme taşlar ve Horasan harcı Roma döneminin, geç dönem onarımlarında kullanılan tuğla ise Osmanlı döneminin yapı tekniklerini yansıtmaktadır.

Giriş kapısındaki altı satırlık Arapça kitabe, celî sülüs hatla işlenmiş olup, İslami sanat geleneğinin kaliteli örneklerinden birini teşkil etmektedir. Mermer zemine kabartma tekniğiyle işlenen bu kitabe, dönemin hat sanatının gelişmişlik düzeyini göstermektedir.

Arkeolojik Bulgular ve Bilimsel Değerlendirme

1988 yılında yapılan kazılarda Rigmonai Antik Kenti'ne ait mozaikli hamam kalıntıları ve Geç Roma seramiklerinin bulunması, bölgenin antik dönemden itibaren sürekli iskân gördüğünü kanıtlamaktadır. Bu bulgular, kalenin altında yatan antik yerleşimin varlığını ortaya koyarak, bölgenin tarihsel sürekliliğini göstermektedir.

Mozaik tabanlı hamam kalıntıları, Roma dönemi sanat anlayışını yansıtırken, kalenin çok katmanlı tarihsel yapısını somutlaştırmaktadır. Bu arkeolojik veriler, yazılı kaynaklarla birlikte değerlendirildiğinde, bölgenin tarihsel öneminin daha net anlaşılmasını sağlamaktadır.

Modern Dönem ve Koruma Çalışmaları

1960'larda Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından uygulanan restorasyon, Cumhuriyet döneminin kültürel miras koruma politikalarının bir yansımasıdır. 2012 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alınması, yapının uluslararası düzeydeki öneminin tanınması anlamında kritik bir gelişmedir.

Kalenin Türk sinemasında ve televizyon dizilerinde çekim mekânı olarak kullanılması, modern dönemde tarihsel yapıların popüler kültür içindeki yerini göstermektedir. Bu durum, tarihsel bilincin toplumsal düzeyde yaygınlaştırılması açısından önemli bir işlev görmektedir.

Sonuç ve Tarihsel Değerlendirme

Mamure Kalesi, Roma döneminden Osmanlı dönemine kadar uzanan tarihsel süreçte, Akdeniz savunma mimarisinin gelişimini yansıtan önemli bir yapıdır. Alanya Kalesi ile benzer teknik özellikler taşıması, dönemin savunma stratejilerinin bölgesel uygulamalarını göstermektedir.

Kalenin "Mamuriye" adını alması sürecinde Karamanoğlu Mahmut Bey'in rolü, Anadolu beyliklerinin İslamlaştırma ve imar politikalarının somut bir örneğini teşkil etmektedir. Bu süreç, Bizans-Osmanlı geçiş döneminin yerel dinamiklerini anlamak açısından kritik önem taşımaktadır.

Günümüzde UNESCO Geçici Listesi'nde yer alan Mamure Kalesi, Anadolu'nun çok katmanlı tarihsel yapısını anlamamız için vazgeçilmez bir kaynak niteliğindedir. Yapının korunması ve araştırılması, gelecek nesillere aktarılacak tarihsel mirasımızın sürekliliği açısından büyük önem taşımaktadır.