Mersin Mamure Kalesi: Anamur'un Bin Yıllık Mimari Şaheseri

Sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun tarihi yapılarında geçirirken, Mersin'in Anamur ilçesindeki Mamure Kalesi'nin karşısında durduğumda hâlâ büyüleniyorum. Bozdoğan Mahallesi'nde, Akdeniz'in masmavi sularıyla buluştuğu kayalık kıyıda yükselen bu mimari harika, sadece bir savunma yapısı değil; aynı zamanda bin yıllık sanat tarihinin canlı bir belgesidir.

Çok Katmanlı Mimari Kimlik

Mamure Kalesi'nin en büyüleyici özelliği, farklı medeniyetlerin sanat anlayışlarını bünyesinde barındırmasıdır. M.S. 3. yüzyılda Romalılar tarafından ticaret yollarını koruma amacıyla inşa edilen yapı, 12. yüzyılda Kilikya Ermeni Krallığı döneminde ilk büyük dönüşümünü yaşamıştır. 1225'te Anadolu Selçuklu Hükümdarı I. Alaeddin Keykubad dönemindeki onarımlar, yapıya Türk-İslam mimarisinin ilk izlerini kazandırmıştır.

Kalenin asıl sanatsal kimliği, 1300-1308 yıllarında Karamanoğlu Mahmut Bey döneminde şekillenmiştir. Bu dönemde eklenen cami, yapının işlevsel dönüşümünün yanı sıra estetik karakterini de belirlemiştir. 1450'de Karamanoğlu Sultan İbrahim tarafından gerçekleştirilen büyük onarım sonrasında aldığı "Mamuriye" adı, yapının yeniden doğuşunu simgelemektedir.

Üç Boyutlu Savunma Mimarisi

Mamure Kalesi'nin mimari planı, Orta Çağ savunma mimarisinin mükemmel bir örneğidir. Üç bölümlü kale planı - doğuda iç avlu, batıda dış kale, güneyde kayalıklar üzerine kurulu iç kale - stratejik düşünceyle estetik anlayışı birleştirmektedir. 39 kulesi ile Anadolu'nun en kapsamlı kale komplekslerinden biri olan yapı, çift katlı duvarları ve galerilerle birbirine bağlanan bölümleriyle adeta bir mimari labirent oluşturmaktadır.

Baş kule, köşe burcu ve Fener Kulesi'nin oluşturduğu savunma sistemi, sadece askeri bir gereklilik değil; aynı zamanda görsel bir kompozisyondur. Burçlara ve seyirdim yerlerine ulaşan merdivenler, işlevsellikle estetik dengeyi ustaca kurmaktadır.

Malzeme ve Teknik Ustalık

Yapı malzemesi analizi, farklı dönemlerin inşaat tekniklerini gözler önüne sermektedir. Ana yapıda kullanılan büyük kesme taşlar ve Horasan harcı, Roma döneminin mühendislik bilgisini yansıtırken, kapı kemerleri ve duvar köşelerindeki kesme taş işçiliği Selçuklu ve Beylikler döneminin taş ustalarının maharetini göstermektedir. Geç dönem onarımlarında kullanılan tuğla, Osmanlı döneminin pratik yaklaşımını belgeler.

Hamam ve sarnıçlarda görülen moloz taş ile mozaik taban döşemeleri, özellikle dikkat çekicidir. 1988 kazılarında ortaya çıkan Rigmonai Antik Kenti'ne ait mozaikli hamam kalıntıları, Roma dönemi sanat anlayışının en rafine örneklerini sunmaktadır.

Hat Sanatının Şaheseri: Giriş Kitabesi

Sanat tarihçisi gözüyle Mamure Kalesi'nin en değerli eseri, giriş kapısındaki altı satırlık Arapça kitabedir. Celî sülüs hatla işlenen bu kitabe, Türk hat sanatının doruk noktalarından birini temsil etmektedir. Mermer zemine kabartma tekniğiyle işlenen iki parçalık kompozisyon, hem teknik ustalık hem de estetik mükemmellik açısından benzersizdir.

Kitabenin dört köşe planlı iki kule arasındaki konumu, mimari kompozisyonun odak noktasını oluşturmaktadır. Bu yerleştirme, sadece işlevsel bir tercih değil; aynı zamanda görsel hiyerarşinin de bir parçasıdır.

Osmanlı Mimarisinin İzleri

Kale içindeki cami, klasik Osmanlı mimarisinin niteliklerini taşıyan önemli bir eserdir. Merkezi planlı, tek kubbeli yapı, üç bölümlü ahşap son cemaat yeriyle Osmanlı cami mimarisinin tipik özelliklerini yansıtmaktadır. Bu cami, 1469'da Osmanlı hâkimiyetine geçen kalenin yeni kimliğinin sembolü olmuştur.

II. Selim döneminde Evliya Çelebi'nin kaleden "kervansaray benzeri" olarak söz etmesi, yapının o dönemdeki işlevsel çeşitliliğini göstermektedir. 16. ve 18. yüzyıllardaki onarımlar, Osmanlı döneminin farklı evrelerindeki sanat anlayışı değişimlerini de belgeler.

Modern Koruma ve Restorasyon

1960'larda Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından uygulanan restorasyon, modern koruma anlayışının ilk örneklerinden biridir. Bu müdahale, yapının özgün karakterini koruyarak günümüze ulaşmasını sağlamıştır. 2012 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alınması, uluslararası sanat tarihi camiasının yapıya verdiği değeri göstermektedir.

Akdeniz Savunma Mimarisindeki Yeri

Mamure Kalesi, Akdeniz savunma mimarisinin tipik bir örneği olarak Alanya Kalesi ile benzer teknik özellikler taşımaktadır. Bu benzerlik, Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminin savunma mimarisi geleneğinin sürekliliğini göstermektedir. Kalenin denizle doğrudan temas halindeki güney kısmı ve etrafını çeviren 10 metre genişliğindeki hendek, Akdeniz kıyı savunmasının stratejik gerekliliklerini yansıtmaktadır.

Anadolu'da günümüze en sağlam ulaşmış Orta Çağ Türk kalelerinden biri olan Mamure Kalesi, sadece askeri mimari açısından değil, sanat tarihi perspektifiyle de benzersiz bir değer taşımaktadır. Her taşında farklı bir medeniyetin izini barındıran bu yapı, Anadolu'nun çok kültürlü sanat mirasının en güzel örneklerinden biridir.