Mersin Mavga Kalesi: Mersin'in Kayalara Oyulmuş Selçuklu Mimarisi Şaheseri

Sanat tarihçisi olarak yıllarca Anadolu'nun çeşitli kalelerini incelemiş biri olarak, Mersin'in Mut ilçesinde yer alan Mavga Kalesi'nin mimari özellikleri karşısında büyük bir hayranlık duyuyorum. Bu eşsiz yapı, "kale-dağ" konseptinin Anadolu mimarisindeki en etkileyici örneklerinden birini sunar.

Doğal Konumun Mimari Tasarıma Etkisi

Topluca Köyü kuzeyinde, Kozlar Yaylası civarında yükselen Mavga Kalesi, yaklaşık 150 metre yüksekliğindeki izole kireçtaşı zirvesi üzerinde konumlanmıştır. Bu yekpare, sarp kaya kütlesi, mimarların doğal coğrafyayı nasıl savunma yapısına dönüştürdüklerinin mükemmel bir örneğidir. Eyre Dağı'na bitişik konumu, kaleye stratejik bir avantaj sağlarken, ovaya hakim noktadaki yerleşimi görsel kontrolü maksimize etmiştir.

Doğal mağaraların varlığı, bu alanın tarih öncesi dönemlerden itibaren barınak olarak kullanıldığını gösterir. Sanat tarihçisi gözüyle değerlendirdiğimde, bu doğal oluşumların sonraki dönemlerde sistematik olarak genişletilip işlevselleştirilmesi, Anadolu mimarisinin doğayla uyum içinde gelişen karakterini yansıtır.

Mimari Özelliklerin Sanat Tarihi Analizi

Mavga Kalesi'nin en dikkat çekici özelliği, odaların ve sığınakların doğrudan kayaya oyulmuş olmasıdır. Bu teknik, Kapadokya bölgesindeki kaya kiliselerini anımsatsa da, savunma amaçlı kullanımı açısından farklı bir karakter sergiler. Kayalara oyulmuş odalar, ahırlar, yemlikler ve sulama tekneleri, günlük yaşamın her alanının düşünüldüğü kapsamlı bir planlama anlayışını ortaya koyar.

Kuzeydoğu ucunda yer alan ve günümüze sağlam şekilde ulaşan tek burç, kesme ve moloz kesme taş malzeme kullanımıyla dönemin yapı tekniklerini yansıtır. Bu kulenin üzerindeki dikdörtgen niş içerisindeki Arapça kitabe, yapının tarihsel kimliğini belgeleyen en önemli sanat eseridir. Kitabe sanatının bu örneği, 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu epigrafi sanatının karakteristik özelliklerini taşır.

Mescit işlevi gören burcun varlığı, askeri mimarinin dini gereksinimlerle nasıl bütünleştirildiğinin göstergesidir. Bu çok işlevli yaklaşım, Selçuklu döneminin pragmatik mimari anlayışının tipik bir örneğidir.

Yapı Malzemesi ve Teknik Analiz

Kale yapımında kullanılan malzemeler, dönemin teknik imkanlarını ve estetik tercihlerini yansıtır. Kesme ve moloz kesme taşın kule yapımında tercih edilmesi, hem dayanıklılık hem de işçilik kalitesi açısından bilinçli bir seçimdir. Sarnıçların sıvasında kullanılan horasan harcı, su yalıtımı konusundaki teknik bilgi birikimini gösterir.

Doğal kayanın ana gövde olarak kullanılması ve mekanların bu kayaya oyulması, malzeme ekonomisi açısından akıllıca bir çözümdür. Açılan odalardaki kapı sövelerinin yuvaları ve askıları, ahşap kapı sistemlerinin detaylarını günümüze taşıyan değerli arkeolojik verilerdir.

Tarihsel Katmanlar ve Sanatsal Değişim

1230 tarihli kitabeye göre, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubat döneminde Mimar Tuğrul tarafından inşa edilen kale, çok katmanlı bir tarihsel geçmişe sahiptir. Kilikya Ermeni Krallığı döneminden "Maghvaberd" adıyla 1190 yılında inşa edilmiş olabileceği bilgisi, yapının kültürlerarası mimari etkileşimin bir ürünü olduğunu düşündürür.

Selçuklular, Karamanoğulları ve Osmanlılar tarafından kullanılmış olması, her dönemin kendi mimari müdahalelerini yapısına eklediği anlamına gelir. Bu süreklilik, Anadolu kalelerinin yaşayan organizmalar olarak nasıl evrimleştiğinin güzel bir örneğidir.

Mağaralar arasındaki kareye veya dikdörtgene yakın küçük girişli kaya mezarları, ölü gömme geleneklerinin mimari yansımalarını sunar. Bu mezar tipleri, Anadolu'nun çok kültürlü tarihsel dokusunu yansıtan önemli sanat eserleridir.

Koruma ve Kültürel Miras Değeri

1993 yılında 1. derece Anıtsal alan olarak tescillenmesi, yapının ulusal düzeydeki öneminin resmi olarak kabul edildiğini gösterir. Ancak sadece köy halkının definecilere karşı koruma çabası göstermesi, profesyonel koruma önlemlerinin yetersizliğini ortaya koyar.

Sur duvarlarının büyük ölçüde tahrip olmuş durumu, acil restorasyon ihtiyacını gösterir. Sanat tarihçisi perspektifimden, bu tür kayaya oyulmuş yapıların korunması, özel teknik bilgi ve dikkatli müdahale gerektirir.

Son yıllarda fotoğraf sanatçılarının ilgi odağı haline gelmesi, yapının görsel değerinin çağdaş sanat dünyasında da takdir edildiğini gösterir. Bu durum, kültürel mirasın yaşayan bir değer olarak algılanması açısından olumludur.

Ziyaret ve Araştırma Önerileri

Kozlar Yaylası'na giden yolun 16. kilometresinde bulunan kaleye ulaşım özel araçla mümkündür. Ancak güvenli giriş noktasının bulunmaması, ziyaretçiler için ciddi bir risk oluşturur. Eski kaynaklarda belirtilen uçurum kenarındaki dar kireçtaşı rafından giriş, yapının savunma amaçlı tasarımının ne kadar etkili olduğunu gösterir.

Araştırmacılar için Mavga Kalesi, Anadolu'da kaya mimarisinin gelişimi, çok kültürlü yapı gelenekleri ve savunma mimarisinin doğal coğrafyayla uyumu konularında değerli veriler sunar. Yapının kapsamlı arkeolojik ve mimari belgelenmesi, Anadolu sanat tarihi araştırmaları için büyük önem taşır.