Mersin Meydancık Kalesi: Gülnar'ın Antik Sanat Hazineleri ve Mimari Mirası

Sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun antik medeniyetlerinin izlerini sürerken geçirdim. Bu deneyimlerimde karşılaştığım en etkileyici yapılardan biri, Mersin'in Gülnar ilçesine bağlı Emirhacı Mahallesi'nde yer alan Meydancık Kalesi'dir. Bu antik kale, sadece mimari yapısıyla değil, barındırdığı sanat eserleri ve ikonografik zenginliğiyle de sanat tarihi açısından olağanüstü bir öneme sahiptir.

Çok Katmanlı Sanat Tarihi Mirası

Meydancık Kalesi'nin orijinal Hititçe adı Kiršu'dur ve bu isim bile yapının ne denli köklü bir geçmişe sahip olduğunu gösterir. Sanat tarihçisi gözüyle incelediğimde, kalenin İ.Ö. 7. ve 6. yüzyıllarda Pirindu Krallığı'nın başkenti olarak işlev görmesinin, buradaki sanat eserlerinin çeşitliliğini açıkladığını görüyorum. Bu dönemde kral kenti statüsündeki yapı, İ.Ö. 557/556 yılında Babil Kralı Nergilissar'ın Pirindu kralı Appuaşu'ya karşı düzenlediği seferde ele geçirilmiş ve bu siyasi değişim, sanatsal üretimde de dönüşümlere yol açmıştır.

Pers Dönemi Kabartma Sanatının İncelikleri

Kalede bulunan en dikkat çekici sanat eseri, Pers dönemine ait beş insan figürü kabartmasıdır. Bu kabartmada figürlerin dizden aşağısı yürüyüş halinde gösterilmiş olması, dönemin ikonografik geleneklerini yansıtan önemli bir detaydır. Sanat tarihçisi M. Alain Davesne'nin kazı bulgularına dayanan analizine göre, bu kabartmaların Persler Dönemi'nde yapılmasına rağmen Hellenistik Dönem'de de kullanılmaya devam edilmesi, eserlerin bitmemiş ve tahrip olmuş durumda günümüze ulaşmasına neden olmuştur.

Bu durum, antik dönemde sanat eserlerinin süreklilik arz eden bir kullanım geleneğine sahip olduğunu gösterir. Farklı kültürel dönemlerin aynı sanat eserini benimsemesi ve kullanmaya devam etmesi, o eserin estetik ve sembolik değerinin evrensel niteliğini ortaya koyar.

Gizemli İkonografi ve Sembolizm

Sur duvarlarının dışa bakan yüzünde yer alan ve ne tasvir edildiği anlaşılamayan kabartma, sanat tarihçileri için büyüleyici bir muamma oluşturmaktadır. Bu tür belirsiz ikonografik öğeler, antik dönem sanat eserlerinde sıkça karşılaştığımız durumlardan biridir. Zaman içinde aşınma, tahribat ve kültürel değişimler nedeniyle orijinal anlamını yitiren bu kabartmalar, dönemin sanat anlayışı hakkında ipuçları barındırsa da tam bir çözümleme yapmamızı zorlaştırır.

Hitit Sanatından Mühür Bulgusu

Kalede ele geçen Hitit kralı Muwattalli'nin mührü, yapının sanat tarihi açısından ne denli katmanlı bir geçmişe sahip olduğunu kanıtlar. Bu mühür, sadece siyasi bir belge değil, aynı zamanda Hitit döneminin minyatür sanat anlayışını yansıtan önemli bir eserdir. Hitit mühür sanatı, sembolik motifler ve hiyeroglifik yazıyla birleşen sofistike bir sanat dalıdır.

Numismatik Sanat Hazinesi

1980 yılındaki bilimsel kazılarda bulunan "Meydancık Kalesi definesi", sanat tarihi açısından olağanüstü değerdedir. Üç pişmiş toprak kap içerisinde keşfedilen 5.215 adet gümüş sikke, antik dönem numismatik sanatının en zengin örneklerini sunar. Bu koleksiyonda yer alan drahmi, tetradrahmi, oktadrahmi ve dekadrahmi örnekleri, dönemin metal işçiliği ve figüratif sanat anlayışını yansıtır.

Sikkelerin içeriği sanat tarihi açısından son derece çeşitlidir: 2.400 adet Büyük İskender, 126 adet III. Filip, 31 adet Demetrius Poliorketes, 114 adet Lysimakhos, 62 adet Pergamon kralı, 246 adet Selevkos hükümdarı ve 2.206 adet Ptolemaios firavunu adına basılmış sikkeler. Bu çeşitlilik, kalenin farklı dönemlerde çeşitli kültürel etkileşimlere sahne olduğunu ve her dönemin sanat anlayışını bünyesinde barındırdığını gösterir.

Mimari Sanatın İzleri

750 metre uzunluğundaki geniş alanda konumlanan kalenin mimari özellikleri, dönemin yapı sanatı hakkında değerli bilgiler sunar. Anıtsal giriş kapısı, antik dönem mimari sanatının görkemli yaklaşımını yansıtır. Doğu mezarı ve hazine binası gibi yapılar, işlevsel mimarinin sanatsal öğelerle nasıl birleştirildiğini gösterir. Sur duvarları ise savunma mimarisinin estetik kaygılarla harmanlanan örnekleridir.

Kültürel Süreklilik ve Sanat Mirası

Kalenin Babil, Ahameniş, Makedonya, Mısır ve Selevkos hakimiyetine girmesi, her dönemin sanat anlayışının burada katmanlar halinde biriktiğini gösterir. İ.Ö. 2. yüzyılda Mısır krallarına garnizon kenti olması, Geç Roma ve Bizans Dönemi izlerinin varlığı, Osmanlı döneminde Beydili Kale adını alması, bu yapının sanat tarihindeki sürekli dönüşümünü ortaya koyar.

Emmanuel Laroche başkanlığındaki Fransız kazı heyetinin 1980 yılında yaptığı çalışmalar, modern arkeoloji ve sanat tarihi metodolojisinin bu antik mirasa uygulanmasını sağlamıştır. Bugün Silifke Müzesi'nde sergilenen 5.215 adet gümüş sikke, ziyaretçilerin bu zengin sanat mirasıyla buluşmasına olanak tanımaktadır.

Sanat tarihçisi olarak Meydancık Kalesi'ni, Anadolu'nun çok katmanlı kültürel mirasının en etkileyici örneklerinden biri olarak değerlendiriyorum. Bu yapı, antik dönemden günümüze uzanan sanat tarihinin canlı bir laboratuvarı niteliğindedir.