Mersin Olba Antik Kenti: Silifke'nin Tapınak Devleti Kalıntıları ve Arkeolojik Hazineleri

Otuz yılı aşkın saha deneyimimde, Anadolu'nun dört bir yanında kazma vurduğum toprakların her biri farklı hikayeler anlattı bana. Ancak Mersin'in Silifke ilçesindeki Olba Antik Kenti, arkeolog gözüyle bakıldığında gerçekten de istisnai bir konuma sahip. Toroslar'ın eteklerinde, Şeytanderesi'nin üst havzasında yer alan bu antik yerleşim, sadece bir kent kalıntısı değil; aynı zamanda Hellenistik dönemin en özgün yönetim modellerinden biri olan tapınak devletinin başkentiydi.

Stratigrafik Katmanların Anlattığı Hikaye

Kazı çalışmalarında en heyecan verici anlardan biri, farklı dönemlere ait katmanların ortaya çıkardığı kronolojik dizilimleri okuyabilmektir. Olba'da da bu durum kendini net bir şekilde gösteriyor. Hellenistik Çağ'da Olba Krallığı'nın başkenti olan bu yerleşim, rahip-kral yönetimi altında zeytin ve asma ekonomisiyle gelişen bir ticaret merkezi konumundaydı. MÖ 2.-1. yüzyıllarda yaşanan korsanlık dönemi, bölgenin siyasi istikrarını sarsmış, ancak Pompeius'un MÖ 66'daki seferi ile yeniden düzen sağlanmıştı.

Kraliçe Aba döneminde (MÖ 1. yy) Roma'ya bağlı özerk bir yönetim modeli benimsenmiş, bu dönemin izlerini Kanlıdivane'deki aile anıt mezarı ve yazıtlarda net olarak görebiliyoruz. MS 72 yılında yaşanan önemli bir değişiklik, Pranaka kutsal alanının Olba'dan ayrılarak Diocaesarea (bugünkü Uzuncaburç) adıyla özerk bir site haline gelmesiydi.

Mimari Kalıntıların Arkeolojik Analizi

Saha çalışmalarımda en çok dikkatimi çeken yapılardan biri, MS 199 tarihli anıtsal su kemeridir. Yaklaşık 150 metre uzunluğunda ve 25 metre yüksekliğindeki bu iki katlı yapı, sadece bir su taşıma sistemi değil; aynı zamanda korunma ve gözetim amaçlı kulelerle desteklenmiş stratejik bir mühendislik harikasıdır. Kemer üzerindeki yazıtta geçen "Olbalılar'ın Kenti" ibaresi, Septimius Severus dönemindeki kent kimliğini net olarak ortaya koyuyor.

Aynı döneme tarihlenen anıtsal çeşme (nymphaeum) ile birlikte değerlendirildiğinde, Roma döneminde kentin su yönetimi konusunda ne kadar gelişmiş bir sisteme sahip olduğunu anlayabiliyoruz. MS 566'da Bizans İmparatoru II. Justinus devrinde bu su yapılarında yapılan onarımlar, yapıların uzun süre kullanımda kaldığının kanıtıdır.

Tiyatro kalıntılarından günümüze ulaşan sahne bölümü ve oturma basamakları, kentin kültürel yaşamına dair önemli ipuçları veriyor. Kesme taş blok örgü tekniğiyle inşa edilen bu yapılarda, farklı dönemlere işaret eden taş işçiliği ve devşirme malzeme kullanımı dikkat çekici.

2015 Kazılarının Ortaya Çıkardığı Sanat Eserleri

Arkeolog olarak en mutlu olduğum anlar, toprak altından çıkan eserlerin ilk kez gün ışığına kavuştuğu anlardır. 2015 yılında gerçekleştirilen kazılarda ortaya çıkarılan taban mozaikleri, bu anlamda gerçekten değerli buluntulardı. İki kadın ve bir erkek portresinin yer aldığı mozaikler ile ayrı panoda bulunan kanatlı ve pelerinli melek tasvirleri, dönemin sanat anlayışını yansıtan önemli eserler. Bu mozaiklerin tesserae tekniğiyle yapılmış olması, ustaca bir işçiliğin ürünü olduklarını gösteriyor. Bu eserler şu anda Silifke Müzesi'nde korunuyor ve sergileniyor. Saha ziyareti yapacak araştırmacıların mutlaka müzeyi de ziyaret etmelerini öneriyorum.

Erken Hristiyanlık Dönemi Katmanları

Stratigrafik çalışmalarda en ilginç bulgulardan biri, Erken Hristiyanlık dönemine ait katmanlardır. Akropolis üzerinde ve çevresinde birden çok küçük kilise kalıntısı, batıda büyük kilise kalıntısı ve akropolis doğusundaki vadide geniş manastır alanı, kentin piskoposluk merkezi olduğu dönemin izlerini taşıyor. Seleukeia (Silifke) başpiskoposluğuna bağlı olan kent, Antiokheia Patrikhanesi hiyerarşisi içinde önemli bir konuma sahipti.

Arkeolojik Değerlendirme ve Öneriler

Olba Antik Kenti, tapınak devleti modeli, rahip-kral kurumu ve çok katmanlı inanç mirasıyla Kilikya-Isauria arkeolojisinin referans sahalarından biridir. Anıtsal hidrolik mühendislik eserleri ile Hristiyanlık mimarisi kalıntılarının bir arada görülebilmesi, nadir rastlanan bir durumdur.

Saha ziyareti planlayan araştırmacılara önerim, Silifke'den 33-56 numaralı il yolu üzerinden Uzuncaburç'a, oradan da yaklaşık 4 km mesafedeki Olba'ya ulaşmalarıdır. Uzuncaburç'taki Zeus Tapınağı kalıntıları ile birlikte değerlendirildiğinde, bölgenin antik dönem yerleşim ağının daha iyi anlaşılması mümkün oluyor.

Güvenlik açısından, su kemeri ve nymphaeum çevresinde mesafe korunmalı, vadi kenarları ve kalıntılar üzerinde tırmanış yapılmamalıdır. Akropolis-vadi sisteminin fotoğraflanması ve peyzaj gözlemi için ideal koşullar sunan alan, aynı zamanda arkeolojik belgeleme çalışmaları için de uygun bir ortam sağlıyor.