Mersin Roma Yolu: Tarsus'un Antik Kilikya Caddelerinin Sanat Tarihi Analizi

Sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun antik kalıntıları arasında geçirirken, Mersin'in Tarsus ilçesindeki Roma yolu kalıntıları karşısında her seferinde aynı hayranlığı duyarım. Bu eşsiz mimari miras, Roma İmparatorluğu'nun mühendislik dehası ile sanatsal anlayışının mükemmel bir sentezini sunuyor.

İki Farklı Lokasyonda Sanat Tarihinin İzleri

Tarsus'taki Roma yolu kalıntıları iki ayrı noktada karşımıza çıkıyor. İlki, Tarsus'tan 14 km uzaklıktaki Sağlıklı Köyü civarında, 300-400 metre yükseklikte tepeden başlayan antik yol; ikincisi ise modern Tarsus kentinin kalbinde, Cumhuriyet Alanı'nda ortaya çıkarılan Antik Cadde. Her ikisi de MS 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu döneminde inşa edilmiş olup, farklı mimari yaklaşımları ve sanatsal detaylarıyla dikkat çekiyor.

Sağlıklı Köyü Roma Yolu: Mühendislik Sanatının Şaheseri

Kilikya'yı Kapadokya'ya bağlayan bu ana yolun parçası, kuzeyden muhtemelen Niğde Bahçeli (antik Tuvana) ile güneyde Tarsus arasında uzanıyor. Sanat tarihçisi gözüyle incelediğimde, yolun mimari özelliklerinin ne denli sofistike olduğunu görüyorum. Ana kaya üzerine serpantin taşı ile inşa edilen yol, ortalama 3 metre genişliğinde ve 3 kilometre uzunluğunda sağlam kalabilmiş durumda.

Özellikle dikkatimi çeken detay, yol kenarlarındaki bordür taşlarının hâlâ in-situ (orijinal yerinde) durması. Bu taş barbatalar, Roma döneminin estetik anlayışını yansıtan önemli sanatsal öğeler. Her iki yanda yer alan bu bordürler, sadece işlevsel değil, aynı zamanda görsel bir düzen ve estetik bütünlük yaratıyor.

Kemerli Kapı: Geç Roma Mimarisinin İhtişamı

Yolun güney ucundaki kemerli kapı, 5. yüzyıla tarihlenen ve sanat tarihi açısından son derece değerli bir yapı. Dış genişliği 8.80 metre, kemer yüksekliği 5.20 metre olan bu anıtsal geçit, yontma taştan inşa edilmiş. İç genişliği 4.11 metre, yan payelerin genişliği 2.34-2.35 metre arasında değişen bu yapının derinliği 0.99-1.00 metre arası.

Gezginlerin "Zafer Takı" olarak adlandırdığı bu kemerli kapı, aslında Kilikia Bölgesi'nin sınır kapısı işlevi görüyordu. Kapıdan Tarsus ve civarı sahile kadar görülebilmesi, yapının stratejik konumunun yanı sıra estetik bir manzara çerçevesi oluşturma amacını da taşıdığını gösteriyor. Ne yazık ki özgün geçit bir dönemde yerle bir edilmiş, mevcut geçit sonradan yeniden yapılmış. Karayolları taş ocağı dinamit patlaması sarsıntısında kemer yıkılmış ve sonra onarılmış olması, yapının özgünlüğünü kaybetmesine neden olmuş.

Tarsus Antik Caddesi: Poligonal Tekniğin Ustalığı

1993 yılında Cumhuriyet Alanı'nda temel kazısı sırasında tesadüfen keşfedilen Antik Cadde, sanat tarihi açısından Anadolu'daki en önemli Roma dönemi cadde kalıntılarından biri. 1993-2001 yılları arasında Tarsus Müzesi Başkanlığı'nda, Selçuk Üniversitesi'nden Prof. Dr. Levent Zoroğlu'nun bilimsel danışmanlığında yürütülen kazı çalışmaları, bu eşsiz mimari mirası gün yüzüne çıkardı.

Doğu-batı yönünde uzanan caddenin 65 metrelik kısmı ortaya çıkarılmış durumda. Poligonal teknikte yerleştirilen bazalt taşlarla yapılan döşeme, Roma döneminin taş işçiliğindeki ustalığı sergiliyor. Caddenin en dikkat çekici özelliği balıksırtı formu - bu, Anadolu'daki diğer Roma caddelerinden farklı bir mimari yaklaşım.

Altyapı Sanatı: Kanalizasyon Sistemi

Sanat tarihçisi olarak beni en çok etkileyen detaylardan biri, caddenin altındaki kanalizasyon tertibatı. Yüzey suları ve atıkların ana kanalla kentin güneyindeki Regma Gölü'ne yönlendirilmesi, Roma mühendisliğinin işlevsellikle estetiği nasıl birleştirdiğinin mükemmel bir örneği. Belli aralıklarla yerleştirilen logarlar ve cadde yüzeyindeki araba tekerlek izi aşındırmaları, bu yapının kent içi ulaşımda uzun süre aktif olarak kullanıldığını kanıtlıyor.

Mozaik Sanatı ve Konut Mimarisi

Caddenin güneybatısında ortaya çıkarılan mozaik kaplı avlulu konut kalıntısı, Roma döneminin sanat anlayışını yansıtan önemli bir buluntu. Avlunun ortasındaki havuz ile birlikte düşünüldüğünde, bu yapı Roma konut mimarisinin tipik özelliklerini taşıyor. Mozaik kaplı avlu, dönemin dekoratif sanat anlayışını ve yaşam kültürünü gözler önüne seriyor.

MS 4. veya 5. yüzyıla tarihlenen sütunlu platform ise, geç Roma döneminin mimari gelişimini takip edebilmemiz açısından değerli bir kalıntı.

Epigrafik Bulgular ve Tarihsel Tanıklık

Bozağaç Mahallesi'nde bulunan İmparator Caracalla'nın (MS 3. yüzyıl) bu yolu tamir ettirdiğini belgeleyen Latince kaya yazıtı, sanat tarihçisi için paha biçilmez bir kaynak. Bu restorasyon yazıtı, yolun yeniden inşa edildiğini veya onarıldığını belgeliyor.

MS 4. yüzyıl ilk çeyreğine tarihlenen mil taşı parçasındaki Latince yazıt, taşın dikili olduğu noktanın Tarsus'a 12 mil uzaklıkta olduğunu belirtiyor. Bu epigrafik bulgular, Roma döneminin mesafe ölçüm sistemini ve yol işaretleme geleneğini anlamamızı sağlıyor.

Kültürel Miras Değerlendirmesi

Bu Roma yolu kalıntıları, Tarsus'un iki bin yıl önceki ihtişamını gösteren somut kanıtlar. Caddenin zemini Antik Çağ'daki görünümünü büyük oranda korumuş durumda, bu da sanat tarihçileri için eşsiz bir araştırma imkânı sunuyor. Yolun Bozağaç ve Kırıt Köyleri'ndeki antik yerleşimlerle bağlantısı, bölgenin Roma dönemindeki yerleşim ağını anlamamızı sağlıyor.

Sanat tarihçisi perspektifimle değerlendirdiğimde, bu kalıntılar sadece mimari eserler değil, aynı zamanda Roma İmparatorluğu'nun Anadolu'daki kültürel ve sanatsal etkisinin canlı tanıkları. Her bir taş, her bir detay, bin yıllık bir medeniyetin sanat anlayışını ve teknik becerilerini bizlere aktarıyor.