Mersin Roma Yolu: Tarsus'un Antik Ulaşım Ağının Arkeolojik İzleri

Onlarca yıllık kazı deneyimim boyunca, Roma İmparatorluğu'nun Anadolu'daki mühendislik harikalarına tanıklık ettim. Ancak Tarsus'taki Roma yolu kalıntıları, hem mimari özellikleri hem de korunmuşluk durumu açısından özel bir yere sahip. Bu antik ulaşım ağının kalıntıları, bize Roma döneminin kentsel planlaması ve mühendislik anlayışı hakkında benzersiz veriler sunuyor.

Sağlıklı Köyü Roma Yolu: Kilikya-Kapadokya Bağlantısı

Tarsus'tan 14 km uzaklıktaki Sağlıklı Köyü civarında bulunan Roma yolu kalıntıları, arkeolojik açıdan son derece değerli bulgular içeriyor. 300-400 metre yükseklikte tepeden başlayan bu yol, Kilikya'yı Kapadokya'ya bağlayan ana arterın parçası olarak MS 1. yüzyılda inşa edildiği düşünülüyor. Kazı çalışmalarımızda, yolun kuzey ucunun muhtemelen Niğde Bahçeli'deki antik Tuvana kentine, güney ucunun ise Tarsus'a uzandığını tespit ettik.

Mimari analiz çalışmalarımda, yolun ana kaya üzerine serpantin taşı ile inşa edildiğini gözlemledim. Ortalama 3 metre genişliğindeki yol (barbatalar hariç), 3 kilometre uzunluğunda sağlam kalabilmiş durumda. Özellikle dikkat çekici olan, yol kenarlarındaki bordür taşlarının halen insitu konumda bulunması. Bu durum, Roma mühendislerinin yapım tekniklerinin ne kadar sağlam olduğunu kanıtlıyor.

Epigrafik Bulgular ve Tarihsel Kanıtlar

Bozağaç Mahallesi'nde yaptığımız epigrafik çalışmalarda, İmparator Caracalla'nın MS 3. yüzyılda bu yolu tamir ettirdiğini belgeleyen Latince kaya yazıtını inceledim. Bu restorasyon yazıtı, yolun yeniden inşa edildiği veya onarıldığını gösteriyor. Ayrıca MS 4. yüzyıl ilk çeyreğine tarihlenen mil taşı parçası, Latince yazıtıyla taşın dikili olduğu noktanın Tarsus'a 12 mil uzaklıkta olduğunu belirtiyor.

Bu epigrafik veriler, Roma döneminde yol bakım sisteminin ne kadar organize olduğunu ve imparatorluk genelinde standart ölçüm birimlerinin kullanıldığını kanıtlıyor. 19. yüzyıldan beri bilinen bu yol kalıntıları, Bozağaç ve Kırıt Köyleri'ndeki antik yerleşimlerle de bağlantı kuruyor.

Kemerli Kapı: Zafer Takı mı Sınır Kapısı mı?

Yolun güney ucundaki kemerli kapı, 5. yüzyıla tarihlenen önemli bir mimari yapı. Detaylı ölçümlerimizde, dış genişliğinin 8.80 metre, kemer yüksekliğinin 5.20 metre, iç genişliğinin 4.11 metre olduğunu tespit ettik. Yan payelerin genişliği 2.34-2.35 metre, derinlik ise 0.99-1.00 metre arasında değişiyor.

Ne yazık ki özgün geçit bir dönemde yerle bir edilmiş ve şu anki geçit sonradan yeniden yapılmış. Karayolları taş ocağı dinamit patlaması sarsıntısında kemer yıkılmış, sonra onarılmış ancak özgünlüğünü kaybetmiş. Gezginlerin "Zafer Takı" olarak adlandırdığı bu yapının, bazı araştırmacılar tarafından Kilikia Bölgesi sınırlarının başlangıç yeri olan "Sınır Kapısı" olduğu öne sürülüyor.

Tarsus Antik Caddesi: Kentsel Arkeolojinin İncisi

1993 yılında Cumhuriyet Alanı'nda yapılan temel kazısı sırasında tesadüfen keşfedilen Antik Cadde, kentsel arkeoloji açısından büyük önem taşıyor. 1993-2001 yılları arasında Tarsus Müzesi Başkanlığı'nda, Prof. Dr. Levent Zoroğlu'nun bilimsel danışmanlığında yürütülen kazı çalışmaları, caddenin 65 metrelik kısmını ortaya çıkardı.

MS 1. yüzyılda Romalılar tarafından yapıldığı tahmin edilen bu doğu-batı yönlü cadde, poligonal teknikte yerleştirilen bazalt taşlarla inşa edilmiş. Özellikle dikkat çekici olan balıksırtı formu, Anadolu'daki diğer Roma caddelerinden farklı bir özellik gösteriyor. Bu teknik, yağmur sularının cadde kenarlarına akmasını sağlayarak yolun dayanıklılığını artırıyor.

Altyapı Mühendisliği: Kanalizasyon Sistemi

Kazı çalışmalarımızda, caddenin altında sofistike bir kanalizasyon tertibatı keşfettik. Yüzey suları ve atıklar, ana kanalla kentin güneyindeki Regma Gölü'ne yönlendiriliyor. Belli aralıklarla yerleştirilen logarlar, sistemin bakımını kolaylaştırıyor. Bu altyapı, Roma döneminin kentsel planlama anlayışının ne kadar gelişmiş olduğunu gösteriyor.

Cadde yüzeyindeki araba tekerlek izi aşındırmaları, yolun kent içi ulaşımda uzun süre aktif olarak kullanıldığının somut kanıtı. Bu izler, antik dönemde wheeled traffic'in yoğunluğu hakkında da bilgi veriyor.

Konut Mimarisi ve Mozaik Sanatı

Caddenin güneybatısında ortaya çıkardığımız mozaik kaplı avlulu konut kalıntısı, Roma döneminin yaşam standardını yansıtıyor. Avlunun ortasındaki havuz, peristyl tarzı Akdeniz konut mimarisinin tipik bir örneği. MS 4. veya 5. yüzyıla tarihlenen sütunlu platform ise, cadde çevresinin geç antik dönemde de kullanıldığını kanıtlıyor.

Mozaik çalışmaları, dönemin sanat anlayışını ve teknik becerilerini yansıtıyor. Bu tür buluntular, Tarsus'un iki bin yıl önceki ihtişamını gözler önüne seriyor.

Koruma ve Gelecek Perspektifleri

Caddenin zemini, Antik Çağ'daki görünümünü büyük oranda korumuş durumda. Bu durum, gelecekteki araştırmalar için büyük bir potansiyel oluşturuyor. Çeşitli dönemlere ait yapı kalıntıları, stratigrafik analizlerle daha detaylı tarihlendirilebilir.

Bir arkeolog olarak, bu kalıntıların korunması ve gelecek nesillere aktarılması konusunda büyük sorumluluk hissediyorum. Tarsus Roma yolu kalıntıları, sadece yerel değil, Akdeniz arkeolojisi açısından da uluslararası öneme sahip bulgular içeriyor.