Mersin Silifke Taş Köprü: Silifke'nin Roma Döneminden Günümüze Uzanan Mimari Mirası

Kıdemli sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun tarihi yapılarını inceleyerek geçirdiğim süreçte, Mersin'in Silifke ilçesindeki Taş Köprü, benim için özellikle dikkat çekici bir mimari eser olmuştur. Göksu Nehri üzerinde doğu-batı doğrultusunda uzanan bu yapı, şehir merkezinin tam ortasında konumlanarak hem işlevsel hem de sembolik bir değer taşımaktadır.

Mimari Kompozisyon ve Yapısal Analiz

Sanat tarihçisi gözüyle incelediğimde, Silifke Taş Köprü'nün mimari kompozisyonu son derece dikkat çekicidir. Altı ayak sistemi üzerine kurulu yedi kemer gözü - beş ana kemer gözü ve iki boşaltma kemeri - köprünün temel yapısal karakteristiğini oluşturmaktadır. Yarım daire formundaki kemerler ve dikdörtgen kesitli ayaklar ile tempan duvarlarından oluşan taşıyıcı sistem, Roma mühendislik geleneğinin Anadolu'daki yansımalarını göstermektedir.

Yapının ölçüsel verileri mimari analizimde önemli ipuçları sunmaktadır: memba cephesi 118.78 metre, mansap cephesi ise 118.24 metre uzunluğa sahiptir. Su seviyesinden kemer kilit taşına kadar en yüksek nokta olan 3. kemer gözü 7.50 metre yüksekliğe ulaşmaktadır. Kemerlerin karın genişliği 6.30 ile 6.58 metre arasında değişirken, en geniş açıklık 16.46 metre ile 5. kemer gözünde görülmektedir.

Malzeme Analizi ve Yapım Tekniği

Yapı malzemesi analizi açısından köprü, sarımsı kireç taşının ana malzeme olarak kullanıldığı bir örnektir. Kemerlerde düzgün kesme taş, diğer bölümlerde ise kaba yonu taş tercih edilmiştir. Bu malzeme seçimi, hem estetik hem de dayanıklılık açısından dönemin yapım tekniklerini yansıtmaktadır. 1972-73 yıllarında eklenen betonarme döşeme ve çelik konstrüksiyonlu korkuluklar, yapının modern kullanım ihtiyaçlarına adaptasyonunu göstermektedir.

Memba cephesindeki dört yüze sahip, uçları üçgen formda prizmal selyaranlar ile mansap cephesindeki dikdörtgen kaide üzerine yükselen topuklar, köprünün hidrolik mühendislik açısından düşünülmüş detaylarıdır. Bu elemanlar ortalama 4.45 metre en ve 3.32 metre yüksekliğe sahip geniş kütlesel alanlar oluşturmaktadır.

Tarihsel Katmanlar ve Dönüşümler

Sanat tarihçisi perspektifimden köprünün tarihsel gelişimi, Anadolu'daki kültürel sürekliliğin mükemmel bir örneğidir. MS 77-78 yılında Roma İmparatoru Vespasian ve oğulları Titus ile Domitian adına L. Octavius Memor zamanında ilk inşa edilen yapı, Roma mühendislik sanatının Kilikya bölgesindeki önemli temsilcilerinden biridir.

1870 yılında Josef Keil ve Adolf Wilhelm tarafından tespit edilen kitabenin İzmir'deki Rum Okuluna gönderilmesi ve 1922 İzmir yangınında yok olması, Anadolu'nun kültürel mirasının kayıp hikayelerinden biridir. Evliya Çelebi'nin 17. yüzyıl gözlemleri, köprünün o dönemde 17 gözlü olduğunu ve "Takyanus binası" olarak adlandırıldığını kaydetmektedir.

Osmanlılar ile Karamanoğulları arasındaki savaşlar sırasında köprünün büyük tahribata uğraması ve orta kısmının kullanılamaz hale gelmesi, siyasi çalkantıların mimari eserlere etkisini göstermektedir. 1875 yılında Osmanlı Döneminde Silifke mutasarrıfı Mehmet Ali Paşa tarafından gerçekleştirilen yeniden inşa, yapının bugünkü formunu büyük ölçüde belirlemiştir.

20. Yüzyıl Müdahaleleri ve Koruma Anlayışı

15 Şubat 1922 yılında 1875 onarımı anısına köprü kuzey girişinde dikilen mermer sütun, Osmanlı döneminin anıtsal yaklaşımını yansıtmaktadır. 1922-1939 yılları arasında memba cephesi 4. ve 5. kemer gözlerini birbirine bağlayan ayak üzerine inşa edilen değirmen, köprünün işlevsel kullanımının bir göstergesidir.

1939 yılından sonra 6. kemer gözünün iki boşaltma gözüne dönüştürülmesi ve kemer sayısının yediye çıkarılması, yapının hidrolik ihtiyaçlara göre adapte edildiğini göstermektedir. 16 Kasım 1969 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından 5097 sayılı kararla tescil edilmesi, köprünün resmi koruma statüsü kazanmasını sağlamıştır.

Mimari Detaylar ve Sanatsal Değer

Mansap cephesinde 1. kemer gözü tempan duvarı ile birleşme noktasındaki ön yüzü mukarnas detaylı konsol ucu, İslami mimari geleneğinin köprüye yansımasını göstermektedir. Bu detay, yapının sadece mühendislik eseri olmadığını, aynı zamanda estetik kaygılarla şekillendirildiğini ortaya koymaktadır.

5. ve 6. kemer gözleri arasındaki ayağın duvar yüzeyindeki dikey kitabelik, bugün kitabe mevcut olmasa da, yapının epigrafik belgeleme geleneği içindeki yerini göstermektedir. Bu tür kitabelikler, Osmanlı döneminde köprülerin inşa ve onarım tarihlerini kaydetmek için yaygın olarak kullanılmıştır.

Kültürel Miras ve Günümüzdeki Konumu

Temelleri Roma Dönemine dayanan ve 19. yüzyılda yeniden inşa edilerek günümüze ulaşan Silifke Taş Köprü, canlı bir tarihi yapı örneğidir. Göksu Nehri üzerinde şehir merkezini birbirine bağlayan işlevini günümüzde de sürdürmesi, yapının yaşayan miras karakterini güçlendirmektedir.

Roma Döneminden kalan ayak kalıntılarının memba cephesi selyaranların temel seviyesinde hala görülebilmesi, arkeolojik katmanların mimari yapı içindeki varlığını koruması açısından son derece değerlidir. Bu durum, köprüyü sadece bir ulaşım yapısı olmaktan çıkararak, tarihsel sürekliliğin somut kanıtı haline getirmektedir.

1972 yılında Belediye tarafından yaklaşık 4.00 metre genişletilen tabliye ve çelik konstrüksiyonlu korkulukların eklenmesi, modern kullanım ihtiyaçlarına adaptasyon sürecini göstermektedir. Bu müdahaleler, koruma ve kullanım dengesinin nasıl kurulabileceğine dair önemli örnekler sunmaktadır.

Yapının korunması amacıyla araç trafiğine kapatılan köprü, yalnızca yaya kullanımına açıktır.