Mersin Silifke Taş Köprü: Silifke'nin Roma Döneminden Günümüze Uzanan Tarihi Köprüsü

Onlarca yıllık kazı deneyimim boyunca, Anadolu'nun her köşesinde antik dönem yapılarının izlerini takip ettim. Ancak Mersin'in Silifke ilçesinde, Göksu Nehri üzerinde uzanan Taş Köprü, hem arkeolojik hem de mimari açıdan benzersiz bir örnek teşkil ediyor. Bu yapı, sadece bir ulaşım aracı değil; aynı zamanda Roma İmparatorluğu'ndan günümüze kadar uzanan kültürel katmanların canlı bir tanığı.

Arkeolojik Temeller: Roma Döneminin İzleri

Köprünün arkeolojik geçmişi MS 77-78 yıllarına dayanıyor. Roma İmparatoru Vespasian ve oğulları Titus ile Domitian adına, L. Octavius Memor zamanında inşa edilen bu yapı, Roma mühendisliğinin Anadolu'daki önemli örneklerinden biri. Bir arkeolog gözüyle incelediğimde, günümüzde hala görülebilen Roma Dönemi ayak kalıntıları, memba cephesi selyaranların temel seviyesinde net bir şekilde izlenebiliyor.

1870 yılında Josef Keil ve Adolf Wilhelm tarafından tespit edilen kitabe, bu tarihlendirmeyi destekleyen en önemli epigrafik bulgu olarak kayıtlara geçmiş. Ne yazık ki bu değerli yazıt, İzmir'deki Rum Okuluna gönderildikten sonra 1922 İzmir yangınında yok olmuş. Bu durum, arkeolojik belgelerin korunmasının ne kadar kritik olduğunu bir kez daha gösteriyor.

Mimari Analiz: Stratigrafi ve Yapısal Özellikler

Köprünün mevcut durumunu arkeolojik bir perspektifle analiz ettiğimde, farklı dönemlere ait yapısal katmanları net bir şekilde ayırt edebiliyorum. Yapı, altı ayak sistemi ile toplam yedi kemer gözünden oluşuyor: beş ana kemer gözü ve iki boşaltma kemeri. Bu sistem, Roma mühendisliğinin su yapılarındaki tipik yaklaşımını yansıtıyor.

Memba cephesi 118.78 m, mansap cephesi 118.24 m uzunluğa sahip olan köprü, yarım daire formlu kemerler ve dikdörtgen kesitli ayaklar ile tempan duvarlarından oluşan taşıyıcı sisteme sahip. En yüksek nokta olan 3. kemer gözü, su seviyesinden kemer kilit taşına kadar 7.50 m yüksekliğe ulaşıyor. Kemerlerin karın genişliği 6.30 m ile 6.58 m arasında değişirken, en geniş açıklık 16.46 m ile 5. kemer gözünde bulunuyor.

Yapı Malzemesi Analizi: Arkeometrik Yaklaşım

Köprünün yapı malzemesi analizi, Roma Dönemi taş işçiliğinin kalitesini gözler önüne seriyor. Ana yapı malzemesi olarak sarımsı kireç taşı kullanılmış. Kemerlerde düzgün kesme taş, diğer bölümlerde ise kaba yonu taş tercih edilmiş. Bu malzeme seçimi, hem estetik hem de dayanıklılık açısından Roma mühendislerinin ne kadar bilinçli davrandığını gösteriyor.

Memba cephesinde dört yüze sahip, uçları üçgen formda prizmal selyaranlar; mansap cephesinde ise dikdörtgen kaide üzerine yükselen topuklar bulunuyor. Bu selyaran ve topuklar ortalama 4.45 m en ve 3.32 m yüksekliğe sahip geniş kütlesel alanlar oluşturuyor.

Tarihsel Katmanlar: Osmanlı Dönemi Müdahaleleri

Evliya Çelebi'nin kayıtlarına göre, Silifke 1474-75 yılında Sultan Beyazid zamanında Gedik Ahmet Paşa tarafından fethedilmiş ve 17 gözlü köprünün Takyanus binası olduğu belirtilmiş. Ancak Osmanlılar ile Karamanoğulları arasındaki savaşlar sırasında köprü büyük tahribata uğramış ve orta kısmı kullanılamaz hale gelmiş.

1875 yılında Osmanlı Döneminde Silifke mutasarrıfı Mehmet Ali Paşa tarafından köprü yeniden inşa edilmiş. Bu onarım, arkeolojik açıdan önemli bir müdahale olarak değerlendirilebilir. 15 Şubat 1922 yılında bu onarım anısına köprü kuzey girişinde mermer sütun dikilmiş.

20. Yüzyıl Değişimleri: Modern Müdahaleler

1922-1939 yılları arasında memba cephesi 4. ve 5. kemer gözlerini birbirine bağlayan ayak üzerine değirmen inşa edilmesi, köprünün işlevsel kullanımının devam ettiğini gösteriyor. 1939 yılından sonra 6. kemer gözü iki boşaltma gözüne dönüştürülmüş ve kemer sayısı yediye çıkarılmış.

Köprü, 16.11.1969 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından 5097 sayılı kararla tescil edilmiş. 1972-73 yıllarında Mersin Belediyesi tarafından tabliye genişletme çalışmaları tamamlanmış; tabliye genişliği yaklaşık 4.00 m genişletilerek 10.72 m'ye çıkarılmış. Bu dönemde betonarme döşeme ile her iki cepheden dışa doğru taşırılan tabliye üzerine çelik konstrüksiyonlu korkuluklar (1.36 m yükseklik) yerleştirilmiş.

Arkeolojik Değer ve Koruma

Mansap cephesinde 1. kemer gözü tempan duvarı ile birleşme noktasında ön yüzü mukarnas detaylı konsol ucu, İslami dönem sanat anlayışının izlerini taşıyor. 5. ve 6. kemer gözleri arasındaki ayağın duvar yüzeyinde dikey kitabelik bulunuyor, ancak bugün kitabe mevcut değil.

Bu köprü, temelleri Roma Dönemine dayanan, 19. yüzyılda yeniden inşa edilerek günümüze ulaşan nadir tarihi eserlerden biri. Göksu Nehri üzerinde şehir merkezini birbirine bağlayan işlevini günümüzde de sürdüren canlı bir tarihi yapı olarak, Roma Döneminden kalan ayak kalıntılarının hala görülebildiği önemli örneklerden.

Araştırmacılar İçin Öneriler

Şehir merkezinde kolay ulaşılabilir konumda bulunan köprü, sadece yaya trafiğine açık durumda. Roma Dönemi ayak kalıntılarını memba cephesi selyaranların temel seviyesinde inceleme imkanı sunuyor. Tarihi köprü üzerinde yürüyüş yaparak mimari detayları yakından inceleyebilir, Göksu Nehri manzarası eşliğinde bu benzersiz yapının fotoğraflarını çekebilirsiniz.

Son restorasyon çalışmalarının ardından araç trafiğine kapatılan köprü, günümüzde yalnızca yaya geçişine açıktır.