Mersin Soli Pompeipolis Antik Kenti: Mersin'in Kilikya Medeniyetinin İzlerini Taşıyan Antik Liman Kenti

Onlarca yıldır Anadolu'nun çeşitli antik kentlerinde kazma sallayan bir arkeolog olarak, Mersin'in Mezitli ilçesindeki Soli Pompeipolis Antik Kenti'nin her katmanında farklı bir medeniyetin izlerini okumak beni hâlâ heyecanlandırıyor. Viranşehir Mahallesi'nde, Akdeniz'in masmavi sularına bakan bu antik kent, 1999'dan beri Prof. Dr. Remzi Yağcı başkanlığında sürdürdüğümüz kazılarda bize 2700 yıllık bir hikâye anlatıyor.

Stratigrafik Katmanlarda Okuduğumuz Tarih

Soli Höyük'ün 22 metre yüksekliğindeki katmanları, arkeolog gözüyle bakıldığında adeta açık bir kitap gibidir. 300 metre çapındaki bu höyüğün her tabakası, MÖ 700 civarında Rodos'tan gelen Dorların kurduğu bu kentin farklı dönemlerini bizlere anlatır. Kazı çalışmalarımızda ortaya çıkan seramik parçaları ve sikke buluntularımız, kentin MÖ 5. yüzyılda Pers egemenliğinde olmasına rağmen kendi parasını bastığını kanıtlıyor.

Özellikle MÖ 333'ten sonraki Helenistik dönem katmanlarında, Büyük İskender'in ardından yaşanan Seleukos ve Ptolemaios hâkimiyetlerinin izlerini net bir şekilde görebiliyoruz. Ancak MÖ 83'te Armenia Kralı II. Tigranes'in yakıp yıktığı kentin kalıntıları, kazı alanımızda yanık tabakalar halinde karşımıza çıkıyor.

Pompeius'un Yeniden İnşa Ettiği Kent

Arkeolojik buluntularımızın en çarpıcı dönemlerinden biri, MÖ 67'de Roma Komutanı Pompeius'un korsanları buraya yerleştirip kenti yeniden kurmasıyla başlayan süreçtir. Bu dönemden itibaren "Pompeipolis" adını alan kentten çıkan madeni paralar üzerindeki Pompey portreleri, Roma döneminin en önemli epigrafik bulgularımız arasında yer alıyor.

Roma İmparatorluk dönemi katmanlarında, özellikle Hadrianus (MS 130) ve Antoninus Pius dönemlerine ait onarım izleri net bir şekilde görülüyor. Bu dönemde kentin yeniden canlandığını gösteren mimari kalıntılar, kazı alanımızın en zengin buluntu katmanlarını oluşturuyor.

Sütunlu Cadde: Mimari Mühendisliğin Şaheseri

Kazı çalışmalarımızın en görkemli sonucu olan 450 metre uzunluğunda, 14,5 metre genişliğindeki Sütunlu Cadde, Roma döneminin kentsel planlama anlayışının mükemmel bir örneğidir. Ayakta duran 33 Korinth düzenindeki sütunun her biri, figürlü sütun başlıklarıyla döneminin sanat anlayışını yansıtıyor.

Cadde üzerindeki yazıtları incelediğimizde, sütun konsollarında Roma imparatorları ve yöneticilerine ait büstlerin bulunduğunu tespit ettik. Bu epigrafik bulgular, kentin Roma İmparatorluğu içindeki önemini ve prestijini gözler önüne seriyor.

Antik Liman: Denizcilik Arkeolojisinin İncisi

Sahil arkeolojisi çalışmalarımızda ortaya çıkardığımız antik liman, 200 metre aralıklarla iki dalgakırandan oluşuyor. Özellikle batı mendirek, günümüze kadar oldukça iyi korunmuş durumda. Büyük kalker blokların kullanıldığı bu yapıda, Roma mühendisliğinin en ileri tekniklerinden biri olan pozzolana harcı (Roma betonu) kullanılmış.

Dalgakıranlarda tespit ettiğimiz demir perçinlerle tutturulmuş taş blok izleri, Roma döneminin inşaat tekniklerini anlamamız açısından son derece değerli bulgulardır. Bu teknik detaylar, antik dünyanın denizcilik teknolojisini anlamamıza önemli katkılar sağlıyor.

Yıkım ve Terk Edilme Sürecinin Arkeolojik İzleri

MS 260'ta Sasani Kralı I. Şapur'un kuşatma girişiminin izlerini, kazı alanımızın savunma yapılarında net bir şekilde görebiliyoruz. Ancak kentin asıl sonunu getiren MS 528'deki Büyük Antakya Depremi'nin yıkım katmanları, stratigrafik çalışmalarımızda dramatik bir şekilde karşımıza çıkıyor.

7. yüzyıldaki Arap akınları sonrası kentin terk edilmesi, kazı buluntularımızın son dönemini oluşturuyor. Bu dönemden sonra kent, toprak altında sessizliğe gömülmüş ve 19. yüzyılda Francis Beaufort ve Pierre Trémaux'nun haritalandırma çalışmalarına kadar unutulmuş.

Kazı Çalışmalarından Pratik Öneriler

Arkeoloji meraklıları için Soli Pompeipolis'i ziyaret etmenin en ideal zamanı, kazı sezonumuzun dışında kalan kış aylarıdır. Bu dönemde hem kalıntıları daha rahat inceleyebilir, hem de Akdeniz kıyısındaki konumunun avantajını yaşayabilirsiniz.

Antik kent kalıntılarını gezerken, özellikle Sütunlu Cadde'nin Korinth düzenindeki sütun başlıklarına dikkat edin. Roma döneminin sanat anlayışını yansıtan bu detaylar, dönemin estetik anlayışını kavramanız için önemli ipuçları veriyor.

Sahil boyunca antik liman kalıntılarını gözlemlerken, büyük kalker blokların nasıl yerleştirildiğini ve Roma betonunun günümüze kadar nasıl dayandığını incelemek, antik mühendisliğin büyüklüğünü anlamanızı sağlayacaktır.

Kilikya'nın Kültürel Mirası

Soli Pompeipolis, Kilikya Bölgesi'nin Dağlık ve Ovalık Kilikya sınırındaki konumuyla, antik çağın en önemli ticaret merkezlerinden biriydi. MS 300 civarında piskoposluk merkezi olması, kentin sadece ticari değil, dini açıdan da ne kadar önemli olduğunu gösteriyor.

"Solecism" teriminin kökeni olan bu kent, Soli'de konuşulan Grekçenin Atina lehçesine göre bozuk sayılmasından dilbilime bile katkı sağlamış. Bu durum, kentin antik dönemdeki kozmopolit yapısını ve kültürel çeşitliliğini gözler önüne seriyor.

Yirmi beş yıllık kazı deneyimimle söyleyebilirim ki, Soli Pompeipolis sadece bir antik kent değil, Akdeniz medeniyetlerinin buluşma noktasının canlı bir tanığıdır. Her kazı sezonunda topraktan çıkardığımız buluntular, bu büyük kentin hikâyesine yeni sayfalar ekliyor.