Mersin Tapureli Antik Kenti: Erdemli'nin Toros Dağları'ndaki Gizli Arkeolojik Hazinesi

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, Anadolu'nun dağlık bölgelerinde gizlenmiş antik kentlerin her birinin kendine özgü bir hikayesi olduğunu öğrendim. Mersin'in Erdemli ilçesine bağlı Tabureli Mahallesi'nde, Gavurburnu Mevkii'nde yer alan Tapureli Antik Kenti de bu hikayelerden biridir. 1.050 metre rakımda, Toros Dağları'nın güney yamaçlarında konumlanan bu antik yerleşim, arkeoloji camiasında "Olba territorium" olarak adlandırdığımız bölgenin en etkileyici kırsal yerleşimlerinden biridir.

Stratejik Konumun Arkeolojik Analizi

Bir arkeolog gözüyle baktığımda, Tapureli'nin konumu tesadüf değildir. Limonlu (Lamas) Çayı kanyonunun doğusunda, Lamos Vadisi kenarındaki üç tepe üzerine kurulmuş olan kent, vadi yollarını kontrol altında tutan stratejik bir pozisyona sahiptir. Doğu-batı doğrultusunda 500 metre, kuzey-güney doğrultusunda 300 metrelik bir alana yayılan yerleşimin bu boyutları, Hellenistik dönemden itibaren sürekli iskan gören bir kale yerleşimi karakterini açıkça ortaya koyar.

Sahada yaptığımız gözlemlerde, yoğun maki örtüsü, çalılık ve ağaçların altında kalan kalıntıların gezilmesinin zorluğu, aynı zamanda bu antik kentin korunmuşluğunun da bir göstergesidir. Erdemli'nin 36 km kuzeyinde, Mersin'e 70 km uzaklıkta yer alan bu ören yerine sadece özel araçla ulaşılabilmesi, kazı çalışmaları açısından hem zorluk hem de avantaj yaratmaktadır.

Mimari Kalıntıların Stratigrafik Değerlendirmesi

Tapureli'de tespit ettiğimiz mimari kalıntılar, kentin çok katmanlı tarihini gözler önüne sermektedir. Akropolis konumundaki polygonal duvar tekniği, Hellenistik dönemin karakteristik inşa yöntemlerinden biridir. Bu tekniğin kullanımı, kentin erken dönem savunma sistemleri hakkında önemli ipuçları vermektedir.

Yerleşimde tespit ettiğimiz Erken Bizans Dönemi'ne ait beş ila sekiz kilise, kentin Hristiyanlık dönemindeki önemini kanıtlar niteliktedir. A Kilisesi, doğudaki sivri tepe üzerinde yer alan bazilikal planlı bir yapıdır ve nartheksi ile avlusu bulunmaktadır. Hemen yamacındaki B Kilisesi ise daha küçük boyutlarda olup, avlusu daha büyük ve apsisinin yanında odalar barındırmaktadır. Kuzey yamaçtaki C ve D Kiliseleri ise kentin dini yapılanmasının yaygınlığını göstermektedir.

2001 Kurtarma Kazısı ve Buluntular

2001 yılında Mersin Müzesi ve Mersin Üniversitesi'nden Doç. Dr. Ayşe Aydın'ın katılımıyla gerçekleştirilen A Kilisesi kurtarma kazısı, Tapureli'nin arkeolojik potansiyelini ortaya koyan önemli bir çalışma olmuştur. Bu kazıda ele geçen daire planlı, ortası içbükey ambon tabanı, 6. yüzyıl başına tarihlenmekte ve dönemin liturgik düzenlemeleri hakkında değerli bilgiler sunmaktadır.

Kalkerden yapılmış ambonun dış yüzündeki bitkisel motifler, yer yer görülen boya izleri ve yazı satırı, Erken Bizans sanatının yerel özelliklerini yansıtmaktadır. Kazıdan çıkarılan ambon, templon parçaları ve sütun başlıkları gibi eserler şu anda Mersin Müzesi'nde sergilenmekte ve araştırmacıların incelemesine sunulmaktadır.

Sanat Eserleri ve İkonografik Analiz

Ören yerinde tespit ettiğimiz kabartma eserler, kentin sanatsal zenginliğini gözler önüne sermektedir. İki asker figürü, oturan kadın ve erkek (rahip ve rahibe) kabartmaları, dönemin sosyal yapısı ve dini hiyerarşisi hakkında önemli ipuçları vermektedir. Özellikle bir kapı lentosu üzerindeki Zeus'un yıldırım demeti ve üzüm salkımı motifleri, pagan ve Hristiyan sembolizminin bir arada kullanıldığı geçiş döneminin karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır.

Nekropol Alanı ve Mezar Mimarisi

Güney yamaçtaki nekropol alanı, Tapureli'nin ölü gömme gelenekleri açısından son derece zengin veriler sunmaktadır. Lahitler, mezar odaları, tapınak tipli mezar anıtları ve yaklaşık 40 kaya mezarının yanı sıra çok sayıda khomosorium tespit edilmiştir. Bu çeşitlilik, kentin farklı sosyal katmanlarının mezar mimarisine yansımasını göstermektedir.

Kronolojik Değerlendirme ve Terk Edilme Süreci

Stratigrafik verilerimize göre, Tapureli'nin tarihi Hellenistik Dönem'e kadar uzanmaktadır. Roma ve Erken Bizans dönemlerinde de iskan görmüş olan kent, yapıların çoğunluğunun son kullanım evresi olan Geç Antik Dönem'de en parlak dönemini yaşamıştır. A Kilisesi ve ambonunun 6. yüzyıl başına tarihlenmesi, bu dönemdeki yoğun yapılaşma faaliyetlerini desteklemektedir.

Araştırmacılar İçin Pratik Bilgiler

Tapureli Antik Kenti'ni ziyaret etmek isteyen araştırmacılar ve arkeoloji meraklıları için bazı önemli noktalar bulunmaktadır. Ayaş Mahallesi'nin 24 km kuzeybatısında yer alan ören yerine ulaşım sadece özel araçla mümkündür. Antik yerleşimi dolaşan iyi korunmuş yol ve güney tepedeki propylon (anıtsal giriş kapısı) hala görülebilir durumdadır.

Yamacın bir kısmında sık aralıklarla dizilen evler ve "villa rustica" olabilecek yapı kalıntıları, kentin sivil mimarisini anlamak açısından önemlidir. Ancak yoğun bitki örtüsü nedeniyle gezilmesi zor olan alanda, uygun ekipman ve rehberlik önerilmektedir.

Dağlık Kilikia'nın bu etkileyici kırsal yerleşimi, Anadolu arkeolojisinin henüz tam olarak keşfedilmemiş hazinelerinden biridir. Tapureli Antik Kenti, gelecekteki sistematik kazılar için büyük bir potansiyel barındırmakta ve antik dönem yerleşim modellerini anlamak açısından kritik öneme sahiptir.