Mersin Tapureli Antik Kenti: Erdemli'nin Toros Yamaçlarındaki Bizans Sanat Hazinesi

Toros Dağları'nın güney yamaçlarında, 1.050 metre yükseklikte sessizce bekleyen Tapureli Antik Kenti, bir sanat tarihçisi olarak karşılaştığım en etkileyici kırsal yerleşimlerden biridir. Mersin'in Erdemli ilçesine bağlı Tabureli Mahallesi'nde, Gavurburnu Mevkii'nde yer alan bu antik kent, Lamos Vadisi kenarındaki üç tepe üzerine kurulmuş mimari bir şaheserdir.

Stratejik Konumun Sanatsal Yansımaları

Limonlu Çayı kanyonunun doğusunda konumlanan Tapureli, vadi yollarını kontrol altında tutan stratejik bir noktada kurulmuştur. Bu konum seçimi, sadece askeri değil, aynı zamanda sanatsal açıdan da büyük önem taşır. Doğu-batı doğrultusunda 500 metre, kuzey-güney doğrultusunda 300 metre genişliğindeki yerleşim, antik dönem şehir planlamasının mükemmel bir örneğini sunar.

Mimari Kompozisyonun Analizi

Sanat tarihçisi gözüyle incelediğimde, Tapureli'nin en dikkat çekici özelliği Erken Bizans Dönemi'ne ait beş ila sekiz kilisesinin oluşturduğu mimari ensembledir. A Kilisesi, doğudaki sivri tepe üzerinde bazilikal planıyla klasik Bizans mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtır. Nartheksi ve avlusuyla tamamlanan bu yapı, 6. yüzyıl başına tarihlenen mimari üslubun mükemmel bir temsilcisidir.

B Kilisesi ise A Kilisesi'nin hemen yamacında, daha büyük avlusu ve apsisinin yanındaki odalarıyla farklı bir mimari yaklaşım sergiler. Bu küçük kilise, erken dönem Hristiyan mimarisinin işlevsel çeşitliliğini gözler önüne serer. Kuzey yamaçtaki C ve D Kiliseleri ise yerleşimin dini mimarisindeki zenginliği tamamlar.

Polygonal Duvar Tekniği ve Akropolis Mimarisi

Akropolis konumundaki yapılar, polygonal duvar tekniğinin ustaca uygulandığı örneklerdir. Bu teknik, Hellenistik Dönem'den kalma bir miras olarak, taşların geometrik formlarının mükemmel bir şekilde birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. İyi korunmuş sur duvarları, antik dönem savunma mimarisinin sanatsal değerini ortaya koyar.

Antik yerleşimi dolaşan yol sistemi ve güney tepedeki propylon (anıtsal giriş kapısı), Roma dönemi şehir planlamasının estetik anlayışını yansıtır. Bu anıtsal giriş, ziyaretçileri kentin ihtişamına hazırlayan teatral bir etki yaratır.

Sanat Eserlerinin İkonografik Analizi

Tapureli'de bulunan kabartma sanatı örnekleri, dönemin ikonografik zenginliğini gözler önüne serer. İki asker figürü, oturan kadın ve erkek (rahip ve rahibe) kabartmaları, Geç Antik Dönem heykel sanatının karakteristik özelliklerini taşır. Bu figürler, hem dini hem de sivil yaşamın sanatsal temsilini sunar.

Kapı lentosu üzerindeki Zeus'un yıldırım demeti ve üzüm salkımı motifleri, pagan ve Hristiyan sembolizminin bir arada kullanıldığı geçiş döneminin tipik örnekleridir. Yıldırım demeti Zeus'un gücünü simgelerken, üzüm salkımı Hristiyan ikonografisinde İsa'yı temsil eder.

A Kilisesi Ambonu: Sanat Tarihinin Mücevheri

2001 yılında Mersin Müzesi ve Mersin Üniversitesi'nden Doç. Dr. Ayşe Aydın'ın katılımıyla gerçekleştirilen kurtarma kazısında bulunan ambon, Tapureli'nin en değerli sanat eseridir. Daire planlı ve ortası içbükey olan bu ambon tabanı, 6. yüzyıl başı Bizans sanatının incelikli işçiliğini sergiler.

Kalkerden yapılan ambonun dış yüzündeki bitkisel motifler, dönemin dekoratif sanat anlayışının mükemmel bir örneğidir. Yer yer görülen boya izleri, orijinal renkli dekorasyonun varlığını kanıtlar ve bir sıra yazı, epigrafik açıdan büyük değer taşır. Bu eser, günümüzde Mersin Müzesi'nde sergilenmektedir.

Nekropol Sanatı ve Mezar Mimarisi

Güney yamaçtaki nekropol alanı, antik dönem mezar sanatının çeşitliliğini sunar. Lahitler, mezar odaları ve tapınak tipli mezar anıtları, Roma ve Bizans dönemlerinin ölü kültü anlayışını yansıtır. Yaklaşık 40 kaya mezar ve çok sayıda khomosorium, farklı sosyal sınıfların mezar tercihlerini gösterir.

Villa Rustica ve Sivil Mimari

Yerleşimde tespit edilen villa rustica olabilecek yapı, Roma dönemi kırsal mimarisinin önemli bir örneğidir. Yamacın bir kısmında sık aralıklarla dizilen evler, antik dönem konut mimarisinin planlamasını gösterir.

Kültürel Miras Değeri

Tapureli Antik Kenti, Dağlık Kilikia'nın en etkileyici kırsal yerleşimlerinden biri olarak, Olba territorium bölgesinin sanat tarihindeki yerini pekiştirir. Hellenistik Dönem'den Erken Bizans Dönemi'ne kadar kesintisiz iskan gören bu yerleşim, Anadolu'nun kültürel sürekliliğinin canlı bir tanığıdır.

Yoğun maki örtüsü altında korunan kalıntılar, doğal koruma altında kalmış sanat eserlerinin özgünlüğünü muhafaza etmiştir. Bu durum, sanat tarihçileri için benzersiz bir araştırma fırsatı sunar.