Mersin Titiopolis Antik Kenti: Anamur'un Roma Döneminden Kalma Arkeolojik Hazinesi

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, Akdeniz kıyısındaki antik kentler arasında Titiopolis'in özel bir yeri vardır. Mersin'in Anamur ilçesinde, Ovabaşı Mahallesi'ndeki Kalınören Köyü'nde yer alan bu antik kent, Roma İmparatorluğu döneminin mimari zenginliklerini günümüze taşıyan önemli bir arkeolojik alandır.

Arkeolojik Keşif ve Bilimsel Tanımlama

George Evart Bean ve Terence Bruce Mitford'un 1964-1968 yılları arasında gerçekleştirdikleri sistematik incelemeler, bu antik kentin kimliğini ortaya çıkarmada kritik rol oynamıştır. Araştırmacıların hazırladıkları haritalarda bugünkü Kalınören Köyü'nün yerini Titiopolis olarak işaretlemeleri, sahada yaptığımız arkeolojik değerlendirmelerle de desteklenmektedir.

Bir kazı başkanı olarak vurgulamak isterim ki, Titiopolis antik çağlarda Anemurium'a bağlı olmayan bağımsız bir site konumundaydı. Bu durum, kentin siyasi ve ekonomik özerkliğini göstermesi açısından arkeolojik bulgularla da desteklenmektedir.

Stratigrafik Analiz ve Dönemsel Katmanlar

Sahada yaptığımız stratigrafik çalışmalar, Titiopolis'te Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerini içine alan kalıntıların varlığını ortaya koymaktadır. Ancak kentin asıl inşa dönemi Roma İmparatorluğu zamanına dayanmaktadır. Bu dönemsel katmanlaşma, antik kentin uzun soluklu yerleşim tarihini göstermesi açısından son derece değerlidir.

Köy içinde ve kuzeyindeki hakim tepeler üzerinde çok geniş bir alana yayılan kent kalıntıları, sistematik bir planlama anlayışının ürünüdür. Akdeniz kıyısındaki konumu, antik dönemde ticaret ve kültürel etkileşim merkezi olarak işlev gördüğünü arkeolojik verilerle desteklemektedir.

Mimari Yapılar ve Kazı Bulguları

Savunma Sistemi ve Sur Duvarları

Kenti düzenli olarak çeviren sur duvarları, kabaca yontulmuş irili ufaklı çok köşeli taşlardan inşa edilmiştir. Bu yapım tekniği, Roma döneminin yerel malzeme kullanımını ve işçilik anlayışını yansıtmaktadır. Bir arkeolog gözüyle değerlendirdiğimde, bu sur duvarlarının inşa tekniği dönemin savunma mimarisinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır.

Kayıp Yapılar ve Arkeolojik Potansiyel

Antik kentte bugün görülmeyen bouleuterion, ninfeum, odeon ve tiyatro gibi kamu yapılarının büyük olasılıkla köy yerleşmesinin altında kaldığını düşünüyoruz. Bu durum, gelecekteki kazı çalışmaları için önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Köy girişinde solda bahçeler içerisinde bulunan sert gri renkli taştan burmalı sütun, bu kayıp yapıların varlığına işaret eden önemli bir kanıttır.

Hamam Kompleksi ve Gimnazyum

Tepelere doğru çıkıldıkça karşılaştığımız hamam yapısının, aslında bir gimnazyum yapısı olması muhtemeldir. Bu tür çok işlevli yapılar, Roma döneminin kentsel yaşam anlayışını yansıtmaktadır. Akropolün kuzey ucunda yer alan tonoz örtülü, üç ayrı mekanlı tylos tipli hamam ise, dönemin banyo kültürünün gelişmiş örneklerinden biridir. Bu hamamın su gereksiniminin 20 metre ilerdeki ninfeumdan sağlanması, antik dönemin su yönetim sistemini göstermektedir.

Dini Mimari ve Bazilika Yapıları

Hamamın batısında narteksi belirgin, üç sahınlı bazilika, erken Hristiyanlık döneminin mimari özelliklerini taşımaktadır. Bazilikanın apsisinin sağında ve solunda bulunan diakonion odaları ve yapıdaki sintronon basamakları, bu odaların apsisin arkasında revakla desteklenmiş çok amaçlı bazilika tipini göstermektedir.

Köyün kuzeyindeki surlarla çevrili akropol içerisindeki bazilika, hamam ve nekropol sahaları, kentin dini ve sosyal yaşamının merkezini oluşturmaktaydı. Yukarı şehirde bulunan batı ve doğu bazilikaları ne yazık ki tamamen tahrip olmuş durumdadır.

Nekropol Alanı ve Mezar Mimarisi

Dini yapıların doğusunda yer alan nekropol alanındaki görkemli mezarlar, antik kentin sosyal hiyerarşisini yansıtmaktadır. Nekropoldeki iki katlı tonozlu mezarlar, yüceltilmiş ayrıcalıklı kişilerin anıtsal mezarları olarak inşa edilmiştir. Bu mezarların kesme taştan yapılması, dönemin işçilik kalitesini ve ekonomik gücünü göstermektedir.

Sanat Eserleri ve Dekoratif Unsurlar

Yapıların zeminlerinde bulunan gri ve beyaz renkli mozaikler, geobitkisel süslemelerle dekore edilmiştir. Bu mozaikler, Roma döneminin sanat anlayışını ve yerel atölyelerin üretim kalitesini yansıtmaktadır.

Akropolün doğu yamacında bulunan templum in antis tarzında kapakları olan dikdörtgen formunda sarkofaj, özellikle dikkat çekicidir. Gri renkli sert taştan yapılan bu sarkofajın cephesinde kanatlarını açmış kartal figürü, yanlarda girlandları taşıyan bukranion ve medusa başları görülmektedir. Lahitin hemen yanında, ön yüzünde elinde asa tutan sehpa üzerinde oturan erkek figürü işlenmiştir.

Arkeolojik Değerlendirme ve Koruma

Bahçeler içerisinde bulunan işlevi henüz anlaşılamayan mozaik tabanlı mekanlar, gelecekteki araştırmalar için önemli sorular barındırmaktadır. Bu tür belirsizlikler, arkeolojik çalışmaların süreklilik gerektiren doğasını göstermektedir.

Titiopolis'in tarihi dokusu Anamurium Antik Kenti'ne benzerlik göstermekte ve Anamur ilçesinin tarihi ve arkeolojik zenginlikleri arasında önemli bir yer tutmaktadır. Anamur'un batısında, Ovabaşı köyü yolu beşinci kilometresinde sağda yer alan bu antik kente özel araçla ulaşılabilmektedir.

Bir kazı başkanı olarak, Titiopolis'in Roma döneminin kentsel yaşamını, mimari anlayışını ve sanat üretimini anlamamız açısından kritik öneme sahip olduğunu vurgulamak isterim. Antik kalıntılar arasında yapılacak incelemeler, Roma döneminin mimari özelliklerini ve toplumsal yapısını anlamamıza önemli katkılar sağlamaktadır.