Mersin Yelbiz Kalesi: Bozyazı'nın Bizans Dönemi Manastır Kompleksi

Sanat tarihçisi olarak yıllarımı Anadolu'nun gizli kalmış mimari hazinelerini araştırmakla geçirdim. Mersin'in Bozyazı ilçesine bağlı Tekedüzü Mahallesi'nde, 600 metre yüksekliğindeki bir tepe üzerinde yer alan Yelbiz Kalesi, bu nadir örneklerden biridir. Bizans İmparatorluğu dönemine tarihlendirilen bu yapı kompleksi, mimari özellikleri ve sanat eserleriyle dönemin Manastır mimarisinin önemli bir temsilcisidir.

Mimari Kompozisyon ve Plan Özellikleri

Yelbiz Kalesi'nin mimari analizi, yapının gerçekte bir kale değil, kapsamlı bir manastır kompleksi olduğunu ortaya koymaktadır. Büyük avlusu, iki geniş holü ve bazilika kısmının büyük oranda ayakta kalması, bu tespitimi destekleyen temel kanıtlardır. Batıdaki büyük avlunun girişinde karşımıza çıkan 6-7 metre yüksekliğindeki karşılıklı iki kule, Bizans manastır mimarisinin savunma odaklı tasarım anlayışını yansıtmaktadır.

Giriş kapıları ve pencerelerinde kullanılan yuvarlak kemer sistemi, Bizans mimarisinin karakteristik özelliklerinden biridir. İç duvarlarında gözlemlediğim ahşap hatıl izleri, üst örtünün ahşap çatı sistemine sahip olduğunu göstermektedir. Bu teknik detay, dönemin yapım teknikleri hakkında değerli bilgiler sunmaktadır.

Şapel Yapıları ve Dini Mimari

Manastır kompleksinin batı yönünde yer alan küçük apsisli şapel binası ve onun batısındaki dikdörtgen planlı, apsisli ikinci şapel binası, dini mimarinin hiyerarşik düzenlemesini göstermektedir. Bu çift şapel sistemi, büyük manastır komplekslerinde sıkça karşılaştığımız bir düzenlemedir. Apsisli plan şeması, Bizans dini mimarisinin temel karakteristiklerinden biri olarak, liturgik işlevlerin mimari formda karşılık bulmasını sağlamaktadır.

Su Yönetimi ve Altyapı Sistemleri

Yapının ön kısmında yer alan, dışarıdan içeriye doğru derin kanalı bulunan ve merdivenle inilen sarnıç, manastır kompleksinin su yönetim sisteminin önemli bir parçasıdır. Doğuda yer alan ikinci sarnıç yapısı ile birlikte, bu sistem kompleksin su ihtiyacını karşılayan mühendislik çözümlerini ortaya koymaktadır. Sarnıçların mimari tasarımı ve konumlandırılması, Bizans döneminin pratik mimari yaklaşımlarını yansıtmaktadır.

Sanat Eserleri ve Dekoratif Unsurlar

Yapı grubunun doğusunda yer alan bazilika yapısının orta zemininde tespit ettiğim geometrik düzenleme içindeki mozaik izleri, kompleksin sanatsal değerini ortaya koyan en önemli bulgulardır. Bu mozaik kalıntıları, Bizans sanatının geometrik desenlerle süsleme geleneğinin bir yansımasıdır. Geometrik düzenlemeler, dönemin ikonografik yaklaşımlarında sembolik anlamlar taşımakta ve mekânın kutsal karakterini vurgulamaktadır.

Mozaik sanatının bu örnekleri, Anadolu'daki Bizans dönemi manastır komplekslerinin sanatsal zenginliğini göstermesi açısından büyük önem taşımaktadır. Zeminde korunmuş olan bu izler, dönemin usta işçiliğinin ve estetik anlayışının somut kanıtlarıdır.

Yapı Malzemesi ve Teknik Özellikler

Komplekste kullanılan taş malzeme, Bizans mimarisinin sağlamlık ve dayanıklılık odaklı yaklaşımını yansıtmaktadır. Taş işçiliğinin kalitesi ve duvar örgü tekniği, dönemin yapım geleneklerinin yüksek standardını göstermektedir. Ancak avlu duvarlarının önemli ölçüde tahrip olması, zaman içinde yaşanan doğal aşınma ve insan müdahalesinin etkilerini ortaya koymaktadır.

Koruma Durumu ve Kültürel Değer

Yapının çoğunluğunun harabe halinde olması, kültürel miras koruma açısından acil müdahale gerektiren bir durumdur. Bununla birlikte, ayakta kalan bölümler dönemin mimari ve sanat anlayışını anlamamız için kritik öneme sahiptir. Halka açık olan bu kompleks, kültür turizmi kapsamında ziyaret edilebilmekte ve tarihi yapıların korunması konusunda farkındalık yaratmaktadır.

Ulaşım ve Ziyaret Koşulları

Bozyazı'nın 8-10 km kuzeydoğusunda, Tekedüzü Mahallesi Derebaşı İlkokulu'ndan kuzeybatıya doğru 1-1,5 saatlik yürüyüşle ulaşılabilen kompleks, yoğun ormanlık alan içinde konumlanmıştır. Son 350 metrelik bölümde yol bulunmaması, ziyaretçilerin dikkatli bir planlama yapmasını gerektirmektedir.

Sanat tarihçisi perspektifimden, Yelbiz Kalesi Bizans dönemi manastır mimarisinin Anadolu'daki önemli örneklerinden biri olarak, hem akademik araştırmalar hem de kültürel turizm açısından büyük potansiyel taşımaktadır. Yapının korunması ve gelecek nesillere aktarılması, kültürel mirasımızın sürekliliği için kritik önemdedir.