Mersin Yelbiz Kalesi: Bozyazı'nın Gizemli Bizans Manastır Kalıntıları

Onlarca yıllık kazı deneyimim boyunca Anadolu'nun dört bir yanında birçok antik yapıyla karşılaştım, ancak Mersin'in Bozyazı ilçesinde, Tekedüzü Mahallesi'nde yer alan Yelbiz Kalesi, arkeolojik açıdan oldukça ilginç bir örnek teşkil ediyor. 600 metre yüksekliğindeki tepe üzerinde konumlanan bu yapı kompleksi, Bizans döneminin manastır mimarisini anlamamız açısından değerli veriler sunmaktadır.

Arkeolojik Konum ve Ulaşım Zorlukları

Bir arkeolog olarak saha çalışmalarında karşılaştığımız en büyük zorluklardan biri, antik yapılara ulaşımdır. Yelbiz Kalesi de bu duruma örnek teşkil ediyor. Bozyazı'nın yaklaşık 8-10 km kuzeydoğusunda, yoğun ormanlık bir alanda bulunan yapıya ulaşmak için Tekedüzü Mahallesi Derebaşı İlkokulu'nun önünden kuzeybatıya doğru 1-1,5 saatlik zorlu bir yürüyüş gerekiyor. Parkurun son 350 metresinde yol bulunmaması, kazı ekiplerinin malzeme taşıma sürecini oldukça zorlaştırmaktadır.

Mimari Stratigrafi ve Yapısal Analiz

Sahada yaptığımız gözlemler, yapının bir manastır kompleksi olduğunu güçlü şekilde desteklemektedir. Büyük avlu, iki geniş hol ve Bazilika bölümünün büyük kısmının ayakta kalması, bu tespitimizi doğrulamaktadır. Giriş kapıları ve pencerelerde kullanılan yuvarlak kemer sistemi, Bizans mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır.

İç duvarlarındaki ahşap hatıl izleri, üst örtünün ahşap çatı sistemine sahip olduğunu göstermektedir. Bu detay, yapının inşa tekniği hakkında önemli ipuçları vermektedir. Batıdaki büyük avlunun girişinin iki yanında, yaklaşık 6-7 metre yüksekliğinde kısmen ayakta kalmış karşılıklı iki kule, savunma mimarisinin manastır yapısıyla entegre edildiğini ortaya koymaktadır.

Su Yönetimi ve Sarnıç Sistemleri

Antik dönem yapılarında su yönetimi sistemleri, yerleşimin sürdürülebilirliği açısından kritik öneme sahiptir. Yelbiz Kalesi'nde yapının ön kısmında, dışarıdan içeriye doğru derin bir kanalı olan ve merdivenle inilen bir sarnıç bulunmaktadır. Doğuda yer alan ikinci sarnıç yapısı, kompleksin su ihtiyacının karşılanması için geliştirilmiş sistemli bir yaklaşımı işaret etmektedir.

Bu sarnıç sistemleri, manastırın uzun süreli kullanım için planlandığını ve su kaynaklarının verimli şekilde yönetildiğini göstermektedir. Arkeolojik kazılarda su yapılarının analizi, yerleşimin sosyal ve ekonomik yapısı hakkında değerli bilgiler sağlamaktadır.

Dini Mimari ve Şapel Yapıları

Manastırın batı yönünde küçük apsisli bir şapel binası ve bunun yine batısında dikdörtgen planlı, apsisli ikinci bir şapel binası bulunmaktadır. Bu çoklu şapel düzenlemesi, manastırın farklı dini işlevlere hizmet ettiğini ve belki de farklı dönemlerde genişletildiğini düşündürmektedir.

Apsisli plan şeması, Bizans dönemi dini mimarisinin tipik özelliklerinden biridir. Bu yapısal detaylar, kompleksin tarihlendirilmesi ve işlevsel analizi açısından önemli veriler sunmaktadır.

Mozaik Buluntular ve Sanat Eserleri

Yapı grubunun doğusunda yer alan bazilika yapısının orta zemininde geometrik düzenleme içinde mozaik izleri tespit edilmiştir. Bu mozaik kalıntıları, manastırın sanatsal zenginliği ve dönemin estetik anlayışı hakkında önemli ipuçları vermektedir. Geometrik desenli mozaikler, Bizans sanatının erken dönem özelliklerini yansıtabilir.

Mozaik analizleri, yapının inşa döneminin belirlenmesinde ve sanatsal geleneğin takip edilmesinde kritik rol oynamaktadır. Maalesef yapının çoğunluğunun harabe halinde olması, daha detaylı sanat tarihi analizlerini zorlaştırmaktadır.

İnşa Malzemesi ve Teknik Analiz

Yapıda kullanılan taş malzeme, yerel kaynak kullanımını işaret etmektedir. Taş işçiliğinin kalitesi ve birleştirme teknikleri, dönemin inşaat teknolojisi hakkında bilgi vermektedir. Avlu duvarlarının önemli ölçüde tahrip olması, doğal etkenlerin yanı sıra insan müdahalesinin de etkili olduğunu düşündürmektedir.

Koruma ve Gelecek Perspektifi

Bir kazı başkanı olarak, Yelbiz Kalesi'nin mevcut durumu endişe vericidir. Yapının çoğunluğunun harabe halinde olması, acil koruma önlemlerinin alınması gerektiğini göstermektedir. Yoğun ormanlık alan içinde yer alması, bir yandan doğal koruma sağlarken diğer yandan sistematik kazı çalışmalarını zorlaştırmaktadır.

Halka açık olması kültürel mirasın paylaşılması açısından olumlu olmakla birlikte, kontrollü ziyaret sisteminin oluşturulması gerekmektedir. Zorlu ulaşım koşulları, bir anlamda yapıyı korumakta ancak bilimsel çalışmaları da sınırlamaktadır.

Sonuç ve Öneriler

Yelbiz Kalesi, Bizans dönemi manastır mimarisi ve Anadolu'daki dini yaşam hakkında önemli veriler barındıran bir arkeolojik alandır. Sistematik kazı çalışmaları yapılması, yapının tam işlevinin anlaşılması ve tarihlendirilmesi açısından kritik öneme sahiptir. Mersin'e 207 km uzaklıktaki bu değerli miras, uygun koruma ve araştırma stratejileriyle gelecek nesillere aktarılmalıdır.