Mersin Yumuktepe Höyüğü: Mersin'in Neolitik Çağdan Orta Çağ'a Uzanan Tarihsel Sürekliliği

Tarihçi olarak, Anadolu'nun yerleşim tarihini anlamak için kritik öneme sahip arkeolojik alanları incelediğimde, Mersin'in Toroslar ilçesi Demirtaş Mahallesi'nde yer alan Yumuktepe Höyüğü'nün benzersiz bir konuma sahip olduğunu görüyorum. Kent merkezinin yaklaşık 1 kilometre kuzeybatısında konumlanan bu höyük, Neolitik Çağ'dan günümüze kesintisiz yerleşim gören nadir örneklerden biridir.

Kronolojik Gelişim ve Tarihsel Süreklilik

Yumuktepe'nin tarihsel önemini kavrayabilmek için, öncelikle bu yerleşimin kronolojik gelişimini ele almak gerekir. İÖ 5000'lerden itibaren tepe üzerinde surlarla kuşatılmış stadel ve eteklerde teraslar üzerine yerleştirilmiş evlerin varlığı, erken dönem kentsel planlamanın izlerini taşır. Bu durum, tarihçi perspektifimden bakıldığında, Anadolu'da yerleşik yaşama geçişin ve toplumsal örgütlenmenin somut kanıtlarını sunar.

Kalkolitik Dönem sonrasında çevresinin surlarla kuşatılması, güvenlik kaygılarının artışını ve toplumsal hiyerarşinin gelişimini gösterir. Hitit İmparatorluk döneminde inşa edilen güçlü duvarların İÖ 1200'lere dek kenti koruması, bu yerleşimin stratejik önemini ve sürekli tehdit altında olduğunu ortaya koyar.

Arkeolojik Araştırmaların Tarihsel Seyri

Yumuktepe'deki bilimsel araştırmaların tarihi, modern arkeolojinin gelişim süreciyle paralellik gösterir. 1937'de John Garstang'ın tespitleriyle başlayan kazılar, 1939'da ara verilmiş, 1946-47'de yeniden denenmiştir. Bu kesintili süreç, dönemin siyasi ve ekonomik koşullarının bilimsel araştırmalar üzerindeki etkisini yansıtır.

1993'te Prof. Dr. Veli Sevin başkanlığında kazıların yeniden başlaması ve 2001'den beri Dr. Isabella Caneva (Lecce Üniversitesi) ekibinin sürdürmesi, uluslararası işbirliğinin bilimsel araştırmalardaki önemini gösterir. Garstang'ın 33 tabaka saptaması, yeni çalışmalarla gerçekte bunun iki katı olabileceği yönündeki değerlendirmeler, arkeolojik metodolojinin gelişimiyle birlikte daha detaylı analizlerin mümkün hale geldiğini ortaya koyar.

Ekonomik ve Sosyal Yaşamın Tarihsel Gelişimi

Höyükte Neolitik'ten itibaren tarım yapılması ve koyun, keçi, domuz ve sığır beslenmesi, yerleşik yaşama geçişin temel dinamiklerini gösterir. Arkeobotanik verilerin zeytin ve incirin anavatanının bu bölge olduğuna, üzümün ise daha sonra geldiğine işaret etmesi, tarım teknolojisinin yayılım sürecini anlamamızı sağlar.

İÖ 7000'lerden itibaren ticaret yollarının izlenebilmesi ve imalat teknolojisindeki gelişmelerin ortaya konması, bu yerleşimin sadece yerel değil, bölgesel ve uzun mesafeli ticaret ağlarının bir parçası olduğunu gösterir. Bu durum, erken dönem ekonomik sistemlerin karmaşıklığını ve toplumsal gelişimin dinamiklerini anlamamız açısından kritik öneme sahiptir.

Tahribat ve Yeniden İnşa Süreçleri

İÖ 1200'ler dolaylarında büyük bir yangınla yerleşim evresinin son bulması, Geç Tunç Çağı'nın sonunda Anadolu'da yaşanan genel çöküş süreciyle paralellik gösterir. Bu dönem, "Deniz Kavimleri" olarak adlandırılan göçlerin ve siyasi istikrarsızlığın yaşandığı bir dönemdir.

Orta Çağ'da (10-13. yüzyıllar) en az üç yapı katı halinde, surlarla güçlendirilmiş önemli bir merkez haline gelmesi, Bizans döneminden Türk hakimiyetine geçiş sürecinde bu bölgenin stratejik önemini koruduğunu gösterir. Ancak Orta Tunç/Geç Tunç sonrası dönemler ve İS Orta Çağ tabakalarının yer yer tahrip görmesi, höyüğün batısında yer alan Müftü (Efrenk) Deresi'nin tarihsel taşkınları ve ağaçlandırma-teras uygulamalarının tabakalarda tahribata neden olması, doğal faktörlerin tarihsel kalıntılar üzerindeki etkisini ortaya koyar.

Kimlik ve Adlandırma Sorunları

Bazı araştırmalarda yerleşimin adı/kimliği için "Pitura", "Ura" ya da "Elipru" olabileceği ileri sürülmüş olmakla birlikte, bu görüşlerin tartışmalı olması, antik dönem yerleşimlerinin modern adlandırmalarla özdeşleştirilmesinin metodolojik zorluklarını gösterir. Bu durum, tarihsel araştırmalarda kaynak eleştirisi ve çapraz doğrulamanın önemini vurgular.

Bilimsel Önem ve Gelecek Perspektifleri

Yumuktepe'nin Anadolu arkeolojisinde Neolitik'ten Orta Çağ'a uzanan uzun soluklu stratigrafisiyle başat referans höyük konumunda olması, bu alanın bilimsel değerini ortaya koyar. Mersin ve Kilikya bölgesinin erken tarım, yerleşim, üretim ve tahkimat tarihini belgeleyen anahtar veriler sunması, bölgesel tarih yazımı için vazgeçilmez bir kaynak niteliği taşır.

Zengin buluntuların Mersin Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmesi, bilimsel araştırmaların toplumsal paylaşımı açısından önemli bir adımdır. Bu durum, akademik araştırmaların sadece uzman çevrelerde kalmaması, toplumsal belleğin oluşturulmasına katkı sağlaması bakımından değerlidir.

Sonuç olarak, Yumuktepe Höyüğü, Anadolu'nun yerleşim tarihini anlamak için kritik öneme sahip bir arkeolojik alandır. Bu höyüğün sunduğu veriler, sadece yerel tarih için değil, Anadolu'nun genel tarihsel gelişim sürecini anlamamız için de vazgeçilmez niteliktedir.