Mersin Yumuktepe: Mersin'in 9000 Yıllık Arkeolojik Hazinesi

Onlarca yılını kazı alanlarında geçirmiş bir arkeolog olarak, Mersin'in Toroslar ilçesindeki Yumuktepe Höyüğü karşısında durduğumda hâlâ büyük bir heyecan duyarım. Şehir merkezine sadece 1 kilometre uzaklıktaki bu höyük, Neolitik Çağ'dan günümüze kesintisiz yerleşim gören nadir arkeolojik alanlardan biridir.

Stratigrafik Zenginlik: Toprak Katmanlarında Saklı Tarih

1937'de John Garstang'ın başlattığı kazılar, höyükte 33 tabaka tespit etmişti. Ancak 1993'te Prof. Dr. Veli Sevin'in yeniden başlattığı ve 2001'den beri Dr. Isabella Caneva ekibinin sürdürdüğü çalışmalar, gerçekte bu sayının iki katı olabileceğini gösterdi. Bir kazı başkanı olarak bu durumun ne anlama geldiğini çok iyi biliyorum: Her tabaka, binlerce yıllık yaşamın izlerini taşır.

Höyüğün batısındaki Müftü (Efrenk) Deresi'nin neden olduğu tarihsel taşkınlar ve sonraki ağaçlandırma-teras uygulamaları, bazı tabakalarda tahribata yol açmış olsa da, elde ettiğimiz veriler Anadolu arkeolojisi için paha biçilmezdir.

Mimari Evrim: Surlardan Kalelere

Kazı bulgularımız, İÖ 5000'lerden itibaren tepe üzerinde surlarla kuşatılmış bir stadelin varlığını ortaya koyuyor. Eteklerde ise teraslar üzerine yerleştirilmiş evlerin kalıntılarını buluyoruz. Kalkolitik Dönem sonrası çevresinin surlarla kuşatılması, yerleşimin artan önemini gösteriyor.

Hitit İmparatorluk döneminde inşa edilen güçlü duvarlar, İÖ 1200'lere kadar kenti korumuş. Bu dönemde yaşanan büyük yangın, stratigrafide net bir şekilde izlenebiliyor. Orta Çağ'da (10-13. yüzyıl) ise en az üç yapı katı halinde, surlarla güçlendirilmiş önemli bir merkez haline gelmiş.

Yaşam İzleri: Arkeobotanik Verilerden Elde Ettiklerimiz

Höyükten çıkardığımız organik kalıntılar, Neolitik'ten itibaren tarım yapıldığını gösteriyor. Koyun, keçi, domuz ve sığır kemikleri, hayvancılığın gelişimini belgeliyor. Ancak en çarpıcı bulgularımız arkeobotanik alanında: Zeytin ve incirin anavatanının bu bölge olduğuna işaret eden veriler elde ettik. Üzümün ise daha sonraki dönemlerde geldiğini tespit ettik.

İÖ 7000'lerden itibaren ticaret yollarının izlenebilmesi ve imalat teknolojisindeki gelişmeler, höyüğün sadece yerel bir yerleşim olmadığını, bölgesel ticaretin önemli bir merkezi olduğunu gösteriyor.

Teknolojik Yenilikler: İlk Bakır İzabe Denemeleri

Bazı bulgularımız, dünyadaki ilk bakır izabe uygulamalarından birinin Yumuktepe'de denenmiş olabileceğini düşündürüyor. MÖ 4500 tabakasında "kaleye benzer ilk yapı" olarak tanımladığımız kalıntılar, erken dönem tahkimat teknolojisinin gelişimini anlamamızda kritik öneme sahip.

Tartışmalı Kimlik: Pitura, Ura veya Elipru?

Epigrafik çalışmalarımızda, yerleşimin antik adının "Pitura", "Ura" ya da "Elipru" olabileceği yönünde bazı ipuçları bulduk. Ancak bu görüşler henüz tartışmalı durumda. Yazıt analizlerinde kesin bir sonuca varmak için daha fazla buluntuya ihtiyacımız var.

Koruma Sorunları ve Çözüm Önerileri

Orta Tunç/Geç Tunç sonrası dönemler ve İS Orta Çağ tabakaları yer yer tahrip görmüş durumda. Bu durum, arkeolojik alanların korunmasının ne kadar kritik olduğunu gösteriyor. Mersin Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen zengin buluntularımız, höyüğün önemini halka anlatmada etkili bir araç.

Ziyaretçiler İçin Öneriler

Höyük alanını ziyaret edeceklere, öncelikle Mersin Arkeoloji Müzesi'ni gezmelerini öneriyorum. Buradaki buluntular, sahada göreceklerinizi daha iyi anlamanızı sağlayacak. Açık alan ziyareti sırasında, farklı dönemlere ait duvar kalıntılarını ve tabaka farklılıklarını gözlemleyebilirsiniz.

Anadolu Arkeolojisindeki Yeri

Yumuktepe, Anadolu arkeolojisinde Neolitik'ten Orta Çağ'a uzanan uzun soluklu stratigrafisiyle başat referans höyük konumundadır. Mersin ve Kilikya bölgesinin erken tarım, yerleşim, üretim ve tahkimat tarihini belgeleyen anahtar veriler sunmaktadır.

Bir kazı başkanı olarak söyleyebilirim ki, Yumuktepe sadece yerel değil, uluslararası arkeoloji camiası için de vazgeçilmez bir laboratuvardır. Her kazı sezonunda ortaya çıkan yeni bulgular, Anadolu'nun kültürel mirasının zenginliğini bir kez daha kanıtlamaktadır.