Mersin Yumuktepe: Mersin'in Jeolojik Zaman Kapsülü ve Stratigrafik Hazinesi

Jeoloji uzmanı olarak Anadolu'nun çeşitli höyüklerini incelediğim yıllarda, Mersin'in Toroslar ilçesindeki Yumuktepe Höyüğü'nün sunduğu stratigrafik zenginlik beni her zaman büyülemiştir. Kent merkezinin sadece 1 km kuzeybatısında, Demirtaş Mahallesi'nde yer alan bu jeolojik hazine, binlerce yıllık sedimantasyon süreçlerinin canlı bir laboratuvarı niteliğindedir.

Jeomorfolojik Konum ve Doğal Yapı

Yumuktepe'nin jeolojik konumu, bölgenin tektonik geçmişini anlamamız açısından son derece önemlidir. Höyüğün batısında akan Müftü (Efrenk) Deresi, bu alanın flüvyal jeomorfoloji süreçlerinin etkisi altında şekillendiğini göstermektedir. Bir jeolog gözüyle incelediğimde, tarihsel taşkınların höyükteki tabakalarda yarattığı tahribat, alüvyal sedimentasyon dinamiklerinin ne kadar güçlü olduğunu ortaya koymaktadır.

Dere sisteminin yarattığı bu erozyon ve biriktirme süreçleri, aynı zamanda ağaçlandırma ve teras uygulamalarıyla birleşerek, höyüğün orijinal stratigrafik yapısında değişikliklere neden olmuştur. Bu durum, jeolojik katmanların okunmasında dikkatli bir yaklaşım gerektirmektedir.

Stratigrafik Zenginlik: Jeolojik Zaman Dilimlerinin İzleri

Yumuktepe'nin en büyüleyici özelliği, Neolitik Çağ'dan günümüze kesintisiz yerleşim görmesi ve bunun stratigrafik kayıtlara yansımasıdır. 1937'de John Garstang'ın başlattığı kazılar sonucunda tespit edilen 33 tabaka, jeolojik açıdan son derece değerli veriler sunmaktadır. 1993'te Prof. Dr. Veli Sevin'in yeniden başlattığı ve 2001'den beri Dr. Isabella Caneva ekibinin sürdürdüğü çalışmalar, bu tabaka sayısının gerçekte iki katı olabileceğini göstermektedir.

Jeoloji uzmanı olarak bu stratigrafik çeşitliliği incelediğimde, her tabakanın farklı sedimantasyon koşullarını yansıttığını görüyorum. İÖ 5000'lerden itibaren tepe üzerinde inşa edilen surlarla kuşatılmış yapılar, o dönemin jeomorfolojik tercihlerini ortaya koymaktadır. Eteklerdeki teraslar üzerine yerleştirilen evler ise, eğim dinamiklerinin yerleşim planlamasındaki etkisini göstermektedir.

Kalkolitik Dönemden Hitit İmparatorluğuna: Yapısal Jeoloji İzleri

Kalkolitik Dönem sonrası çevresinin surlarla kuşatılması, jeolojik açıdan bölgenin doğal savunma avantajlarının fark edildiğini göstermektedir. Hitit İmparatorluk döneminde inşa edilen güçlü duvarlar ve bunların İÖ 1200'lere kadar kenti koruması, yapısal jeoloji prensiplerinin o dönemde ne kadar iyi anlaşıldığının kanıtıdır.

İÖ 1200'ler dolaylarında yaşanan büyük yangının stratigrafik kayıtlarda bıraktığı izler, jeolojik katmanlarda yanık kalıntılar ve renk değişimleri şeklinde gözlemlenebilmektedir. Bu tür yangın katmanları, jeoloji uzmanları için önemli kronolojik işaretçilerdir.

Orta Çağ Katmanları ve Jeolojik Süreklilik

Orta Çağ'da (10-13. yüzyıl) höyüğün en az üç yapı katı halinde, surlarla güçlendirilmiş bir merkez haline gelmesi, jeolojik açıdan sedimantasyon süreçlerinin devam ettiğini göstermektedir. Ancak bu dönem katmanlarının yer yer tahribata uğraması, doğal aşınma süreçlerinin yanı sıra insan müdahalesinin de etkisini ortaya koymaktadır.

Paleoekolojik Veriler ve Jeolojik İklim Kayıtları

Höyükte Neolitik dönemden itibaren tarım yapılması ve koyun, keçi, domuz, sığır besiciliğinin gelişmesi, o dönemin iklim koşulları hakkında jeolojik veriler sunmaktadır. Arkeobotanik bulgular, zeytin ve incirin anavatanının bu bölge olduğuna işaret etmekte, bu da Akdeniz ikliminin jeolojik zaman dilimlerindeki sürekliliğini göstermektedir.

İÖ 7000'lerden itibaren izlenebilen ticaret yolları, bölgenin jeomorfolojik avantajlarının erken dönemlerden itibaren fark edildiğini ortaya koymaktadır. Bu yolların varlığı, aynı zamanda bölgenin tektonik stabilitesinin bir göstergesi olarak da değerlendirilebilir.

Metalurjik Süreçler ve Jeolojik Kaynaklar

Yumuktepe'de dünyadaki ilk bakır izabe uygulamalarından birinin denenmiş olabileceği görüşü, jeoloji uzmanı olarak beni özellikle ilgilendirmektedir. Bu durum, bölgenin mineral kaynaklarının zenginliği ve bu kaynakların erken dönemlerden itibaren işlendiğini göstermektedir. MÖ 4500 tabakasında tespit edilen yapısal kalıntılar, o dönemin teknolojik gelişmelerinin jeolojik malzeme kullanımındaki yansımalarını ortaya koymaktadır.

Jeoturizm Perspektifinden Yumuktepe

Jeoloji meraklıları için Yumuktepe, stratigrafik okuma becerilerini geliştirmek açısından eşsiz bir fırsat sunmaktadır. Höyük alanında yapılacak açık alan ziyaretleri sırasında, farklı dönemlere ait katmanların nasıl birbirini takip ettiğini gözlemlemek mümkündür. Mersin Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen buluntular ise, jeolojik süreçlerin insan yaşamındaki etkilerini anlamak için değerli veriler sunmaktadır.

Sonuç: Jeolojik Mirasın Korunması

Yumuktepe Höyüğü, sadece arkeolojik değil, aynı zamanda jeolojik açıdan da korunması gereken bir mirastır. Stratigrafik katmanların sunduğu paleoekolojik ve paleoklimatik veriler, bölgenin jeolojik geçmişini anlamamız açısından paha biçilmezdir. Doğa tutkunları ve jeoturizm meraklıları için bu alan, Anadolu'nun jeolojik hikayesini okuyabilecekleri canlı bir kitap niteliğindedir.