Mersin Zeyne Türbesi: Gülnar'ın Beylikler Dönemi Mimari Hazinesi

Sanat tarihçisi olarak yıllardır Anadolu'nun türbe mimarisini incelediğim çalışmalarımda, Mersin'in Gülnar ilçesine bağlı Sütlüce (Zeyne) Beldesi'nde yer alan Zeyne Türbesi, Beylikler dönemi mimari geleneğinin özgün örneklerinden biri olarak karşımıza çıkıyor. Şeyh Seyyid Alaeddin Ali Semerkandî Türbesi olarak da bilinen bu yapı, Karamanoğulları döneminin mimari anlayışını günümüze taşıyan değerli bir eserdir.

Mimari Kompozisyon ve Plan Şeması

Gülnar-Mut karayolunun 26. kilometresinde konumlanan türbe kompleksi, geniş bir bahçe içinde organik bir gelişim göstermektedir. Mimari analizimde dikkat çeken en önemli özellik, yapının zamanla eklenen mezar odalarıyla büyüyen plan şemasıdır. Bu organik büyüme, Anadolu türbe mimarisinde sıkça karşılaştığımız bir olgudur ve yapının yaşayan bir mekân olarak işlev gördüğünü gösterir.

Ana girişte yer alan ahşap çatı örtülü ve ahşap direkli revak, ziyaretçileri karşılayan ilk mimari elemandır. Bu revak sistemi, Selçuklu ve Beylikler dönemi zaviye mimarisinin karakteristik özelliklerinden biridir. Şeyh Semerkandî'ye ait asıl mezar bölümü ise altıgen piramidal çatıyla örtülüdür - bu geometrik form, İslam mimarisinde sembolik anlamlar taşır ve türbe mimarisinde sıkça tercih edilen bir üst örtü biçimidir.

Malzeme Kullanımı ve Yapım Tekniği

Yapının inşasında kullanılan malzemeler, dönemin yerel mimari geleneğini yansıtmaktadır. Taş duvar örgüsü ile ahşap çatı ve direk sistemi, Anadolu'nun bu coğrafyasında yaygın olan hibrit bir yapım tekniğidir. Ahşap malzemenin çatı örtüsü ve taşıyıcı sistem olarak kullanılması, hem ekonomik hem de iklimsel koşullara uygun bir tercih olarak değerlendirilebilir.

Bu malzeme seçimi, aynı zamanda yapının sürdürülebilirliği açısından da önemlidir. Ahşap elemanların zaman içinde yenilenmesi mümkün olduğundan, türbe günümüze kadar ulaşabilmiştir.

Tarihi Bağlam ve Dönemsel Özellikler

Evliya Çelebi'nin 17. yüzyıl gözlemlerinde "Zeyni Şerif" kasabasında Ali Semerkandî ve yedi evladının kubbeli türbede medfun olduğunu aktarması, yapının o dönemdeki durumu hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Kanuni devri vakıf defterlerinde "Zâviye-i Şeyh Ali Semerkandî" ile cami ve türbe vakıflarının ayrı ayrı kayıtlı olması, buranın bir külliye kompleksi olarak işlev gördüğünü göstermektedir.

Şeyh Semerkandî'nin 1456 yılında vefat ettiği kaynaklarda belirtilmektedir. Semerkand doğumlu olan şeyhin, Hicaz, Kahire, Şam ve Kudüs'te aldığı eğitim, Medine'de Hz. Peygamber Türbedarlığı ve Nakîbü'l-eşrâflık görevleri, ardından Anadolu'ya gelişi ve Karamanoğlu İbrahim Bey'le olan ilişkisi, dönemin kültürel ve siyasi dinamiklerini yansıtmaktadır.

Kompleksin Mevcut Durumu ve Mimari Değerlendirme

Günümüzde türbede Ali Semerkandî'nin yanı sıra eşi Rukiye, oğlu Zeynelâbidin, sır kâtibi Şeyh Mahmud, türbedarlar ve müritlere ait mezarlar bulunmaktadır. Bazı kitabelerin geç dönem eklentisi olduğu tespit edilmiştir - bu durum, türbenin yaşayan bir mekân olarak sürekli kullanımda olduğunu ve zaman içinde müdahaleler gördüğünü göstermektedir.

Müştemilatta bir mescidin bulunduğu kaydedilmesi, kompleksin zaviye işleviyle uyumludur. Bahçede yer alan çok sayıda mezar, türbenin etrafında gelişen mezarlık alanının varlığını ortaya koymaktadır.

Kültürel Süreklilik ve Mimari Miras

Zeyne Türbesi, günümüzde yılda yaklaşık 10.000 ziyaretçi ağırlamaktadır ve belediye bakımında tutulmaktadır. Bu sürekli ziyaret, yapının canlı kültürel mirasımızın bir parçası olduğunu göstermektedir. Osmanlı kayıtlarında "Zeyneoğulları" ailesiyle anılan türbe ve zaviye, bölgedeki timar ve zeametlerle olan ilişkisi açısından da sosyo-ekonomik tarih araştırmaları için önemli veriler sunmaktadır.

Evliya Çelebi'nin türbede zikir halkasına katıldığını yazması, zaviye geleneğinin 17. yüzyılda hâlâ aktif olduğunu göstermektedir. Bu durum, yapının sadece bir mezar anıtı değil, aynı zamanda yaşayan bir dini ve sosyal merkez olduğunu ortaya koymaktadır.

Sonuç: Mimari Mirasın Korunması

Zeyne Türbesi, Beylikler dönemi türbe mimarisinin özgün özelliklerini günümüze taşıyan değerli bir eserdir. Organik gelişim gösteren plan şeması, hibrit malzeme kullanımı ve zaviye geleneğiyle bütünleşen işlevsel yapısı, Anadolu İslam mimarisinin yerel yorumlarını anlamamız açısından kritik öneme sahiptir. Yapının korunması ve gelecek nesillere aktarılması, kültürel mirasımızın sürekliliği için elzemdir.