Kastabala Antik Kenti: Osmaniye'nin Tarihsel Katmanları ve Osmanlı Dönemi Perspektifi

Osmaniye ili sınırları içerisinde yer alan Kastabala Antik Kenti, Osmanlı ve Cumhuriyet tarihi uzmanı olarak incelediğimde, Anadolu'nun katmanlı tarihsel yapısını anlamamızda kritik bir öneme sahiptir. Osmaniye'nin 12 km kuzey-kuzeybatısında, Cevdetiye Beldesi-Karatepe Müzesi yolu üzerinde konumlanan bu antik yerleşim, özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun Anadolu coğrafyasındaki tarihi süreklilik anlayışı açısından değerlendirilmelidir.

Tarihsel Süreklilik ve Osmanlı Perspektifi

Kastabala'nın tarihsel katmanları, Osmanlı İmparatorluğu'nun Anadolu'yu nasıl algıladığına dair önemli ipuçları sunar. 2009 yılından itibaren Prof. Dr. Turgut Hacı Zeyrek başkanlığında yürütülen kazılar, kentin bilinen tarihçesini değiştirmiş ve Geç Neolitik dönemden İS 15. yüzyıla kadar uzanan bir yerleşim sürekliliği ortaya koymuştur. Bu durum, Osmanlı İmparatorluğu'nun 15. yüzyılda bölgeyi ele geçirdiğinde karşılaştığı tarihi mirasın derinliğini göstermektedir.

Osmanlı arşiv belgelerinde Kilikya bölgesi, stratejik konumu nedeniyle özel bir önem taşımaktaydı. Ceyhan Nehri yakınındaki bu coğrafi konum, Osmanlı döneminde de ticaret yolları ve askeri geçiş güzergahları açısından kritik bir noktada bulunmaktaydı. Kastabala'nın kayalık tepedeki Ortaçağ kalesi, muhtemelen Osmanlı öncesi dönemde bölgenin savunma sisteminin bir parçası olarak işlev görmüştür.

Osmanlı Dönemi Bölgesel Yönetimi

Osmanlı İmparatorluğu'nun klasik döneminde, Kastabala'nın bulunduğu bölge Adana Eyaleti'ne bağlı idari birimler içerisinde yer almaktaydı. 16. yüzyıl tahrir defterlerinde bu bölgenin köy yerleşimleri ve nüfus yapısına dair veriler, Osmanlı'nın antik yerleşim alanlarını nasıl yeniden organize ettiğini göstermektedir. Cevdetiye, Kesmeburun, Bahçe ve Kazmaca köylerinin bugünkü konumları, büyük ölçüde Osmanlı dönemindeki iskân politikalarının sonucudur.

Osmanlı arşiv kayıtları, bölgede yaşayan toplulukların etnik ve dini kompozisyonuna dair önemli bilgiler içermektedir. Özellikle 19. yüzyıl modernleşme döneminde, Tanzimat reformlarının bu tür antik yerleşim alanlarındaki etkilerini analiz etmek, Osmanlı İmparatorluğu'nun geleneksel yapıları nasıl dönüştürdüğünü anlamamızı sağlar.

19. Yüzyıl Modernleşme Sürecindeki Konumu

Tanzimat Dönemi'nde (1839-1876) Osmanlı İmparatorluğu'nun arkeolojik mirasla ilişkisi, Kastabala örneğinde de gözlemlenebilir. Bu dönemde Batılı arkeologların Osmanlı topraklarındaki antik kentlere olan ilgisi artmış, imparatorluk yönetimi de bu konuda yeni düzenlemeler getirmiştir. 1869 tarihli Âsar-ı Atika Nizamnamesi, antik eserlerin korunması konusunda ilk sistemli yaklaşımı temsil etmektedir.

Kastabala'nın Roma İmparatorluk Dönemi'nden kalma sütunlu caddesi, tiyatrosu, hamamı ve kiliseleri, 19. yüzyıl Osmanlı aydınlarının "medeniyet" kavramını yeniden tanımladıkları dönemde özel bir anlam kazanmıştır. Bu yapılar, Osmanlı modernleşme hareketinin tarihsel referans noktalarından biri olarak değerlendirilmiştir.

Cumhuriyet Dönemi ve Arkeolojik Araştırmalar

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla birlikte, Kastabala gibi antik kentlerin araştırılması yeni bir boyut kazanmıştır. Cumhuriyet ideolojisinin Anadolu'nun antik geçmişini sahiplenme yaklaşımı, bu tür arkeolojik alanların sistematik olarak incelenmesini teşvik etmiştir. Ancak Kastabala'da kapsamlı kazıların 2009 yılında başlaması, Cumhuriyet döneminde arkeolojik araştırmaların öncelik sıralamasını da göstermektedir.

Karadeniz Teknik Üniversitesi ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasındaki iş birliği, Cumhuriyet döneminin üniversite-devlet ortaklığı modelinin başarılı bir örneğini teşkil etmektedir. Bu yaklaşım, Osmanlı dönemindeki merkeziyetçi yapıdan farklı olarak, akademik özerklik ve bilimsel araştırma özgürlüğünü ön plana çıkarmaktadır.

Kronolojik Analiz ve Dönemsel Karşılaştırmalar

Kastabala'nın İS 4. yüzyıl sonlarında ilk savunma sistemini inşa etmesi, Roma İmparatorluğu'nun geç dönemindeki güvenlik kaygılarını yansıtmaktadır. Bu durum, Osmanlı İmparatorluğu'nun 15. yüzyılda bölgeyi ele geçirdiğinde karşılaştığı stratejik durumla paralellik göstermektedir. Her iki dönemde de, bölgenin coğrafi konumu nedeniyle savunma önceliği taşıdığı görülmektedir.

Severuslar Dönemi'ne tarihlenen kamu yapıları ile Osmanlı dönemindeki kamu hizmet anlayışı arasında karşılaştırmalı bir analiz yapmak, tarihsel süreklilik ve değişim dinamiklerini anlamamızı sağlar. Her iki dönemde de merkezi otorite, yerel toplulukların ihtiyaçlarını karşılamak için altyapı yatırımları gerçekleştirmiştir.

Sonuç ve Değerlendirme

Kastabala Antik Kenti, Osmaniye ili sınırları içerisinde Osmanlı ve Cumhuriyet tarihi perspektifinden değerlendirildiğinde, Anadolu'nun katmanlı tarihsel yapısının somut bir örneğini teşkil etmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nun bu bölgedeki varlığı, antik dönemden gelen yerleşim geleneklerinin devamı niteliğindedir. Cumhuriyet döneminde ise, bu tarihi mirasın bilimsel yöntemlerle araştırılması, modern Türkiye'nin geçmişiyle kurduğu ilişkinin niteliğini göstermektedir.

Günümüzde devam eden arkeolojik çalışmalar, sadece antik dönemi değil, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinin de bu coğrafyadaki izlerini ortaya çıkarmaya devam etmektedir. Bu durum, tarihsel araştırmaların disiplinler arası yaklaşımla yürütülmesinin önemini bir kez daha vurgulamaktadır.