Kilis Çalık Cami: Akcurun Caddesi'nin 3 Asırlık Taş İşçiliği Hazinesi

Kilis'in Akcurun Caddesi üzerinde yer alan Çalık Cami, şehrin tarihi dokusunu yansıtan en önemli kültür varlıklarından biridir. 1682 yılında Hacı Ali Bin Mehmet Ağa (Çalık Hacı Ali) tarafından yaptırılan bu muhteşem yapı, yaklaşık 3 asırlık geçmişiyle ziyaretçilerini zamanda yolculuğa çıkarıyor. Tescilli bir kültür varlığı olan cami, mimari özellikleri ve taş işçiliğindeki ustalığıyla dikkat çekiyor.

Dikdörtgen Planlı Mimari ve İki Kubbeli Yapı

Çalık Cami, kıbleye paralel uzanan tek sahınlı ve dikdörtgen planlı bir yapı olarak inşa edilmiş. Caminin en göze çarpan mimari özelliği, iki kubbeli tasarımıyla ortaya çıkan ihtişamlı görünümü. Harimi örten ahşap çatının ağırlığı, oldukça ilginç bir mühendislik çözümüyle taşınıyor: altı serbest ve bir gömme ayağa binen altı sivri kemer, bu ağırlığı dengeli bir şekilde dağıtıyor.

Mihrap önü kubbeli olan yapıda, yüksekçe yuvarlak kasnaklı kubbeye geçişlerde büyük üçgenler kullanılmış. Bu teknik, Osmanlı mimarisinin klasik dönem özelliklerini yansıtan önemli bir detay. Son cemaat yeri ise üç kemer gözlü olarak tasarlanmış ve bu kemerler serbest yığma ayaklara binmektedir. Yapının tamamının taştan inşa edilmesi, dayanıklılığını ve uzun ömürlülüğünü sağlayan temel faktörlerden biri.

Siyah ve Sarı Taşlarla Örülü Sanat Eseri

Çalık Cami'nin en büyüleyici özelliklerinden biri, kullanılan yapı malzemelerinin çeşitliliği ve estetik değeri. Caminin tamamı taştan yapılmış olup, minare külahı ve peteği bile taş malzemeyle örülmüş. Portal ve minare süslemelerinde siyah ve sarı renkli taşlar sıralı olarak kullanılmış, bu renk kontrastı yapıya eşsiz bir görsel zenginlik katıyor.

Güneybatı yönündeki portal ve minarede sekizgen ve zikzaklı motifler göze çarpan süslemeler arasında. Cami kapısında Mevlevi sikkesi şeklinde bir kitabe bulunması, yapının tasarım dilindeki zenginliği gösteriyor. Minarede kullanılan çinilerin önemli bir kısmı ne yazık ki zaman içinde dökülmüş, ancak kalan parçalar bile o dönemin sanat anlayışına dair ipuçları sunuyor.

Çokgen Gövdeli Minare ve Ajur Sanatı

Caminin minaresi, mimari açıdan incelemeye değer ayrı bir sanat eseri. Kare kaideli olarak yükselen minare, üst kısmında pahlı ve çokgen (çok yüzlü) bir gövdeye sahip. İki kuşakla çevrili bu zarif yapı, şerefe altında mukarnaslarla bezenmiş durumda.

Minare korkuluklarında ajur tekniğiyle işlenmiş yıldız biçiminde motifler, taş işçiliğinin ne denli ince bir ustalık gerektirdiğini gözler önüne seriyor. Ajur tekniği, taşın oyularak ışık-gölge oyunları yaratılması anlamına geliyor ve bu motiflerin her biri, usta ellerin sabırla şekillendirdiği küçük birer başyapıt. Minarenin tamamının taştan yapılmış olması, yapının dayanıklılığını artıran bir diğer önemli detay.

Üç Kapılı Avlu ve Medrese Hücreleri

Çalık Cami'nin avlusu, üç kapılı girişe sahip geniş bir alan olarak düzenlenmiş. Avlu içerisinde medrese hücreleri ve taş bilezikli bir kuyu barındırıyor, bu da yapının sadece ibadet mekanı değil, aynı zamanda bir eğitim merkezi olarak da kullanıldığını gösteriyor. Avludaki mezarların, camiyi yaptıran Hacı Ali'nin oğlu Çalık Mehmet Ağa ile eşine ait olduğu rivayet ediliyor.

Caminin iç mekanında ilginç bir değişiklik göze çarpıyor: Özgün mihrap sonradan dolaba dönüştürülmüş, pencerelerden biri kapatılarak yeni bir mihrap düzenlenmiş. Bu müdahale, yapının zaman içinde geçirdiği işlevsel değişimleri yansıtıyor. 1960 yılında yapılan genişletme çalışmaları da caminin artan cemaate hizmet vermek üzere adapte edildiğini gösteriyor.

Zorlu Dönemlerden Günümüze

Hurufat Defterlerindeki kayıtlara göre 1682 yılında inşa edilen Çalık Cami, 3 asırlık geçmişinde pek çok zorlu döneme tanıklık etmiş. Zeytin Dalı Harekâtı sırasında roketli terör saldırısına maruz kalarak hasar görmüş, ancak 2018 yılında yapılan restorasyon çalışmalarıyla yeniden ayağa kaldırılmış.

En yakın tarihli sınavı ise 6 Şubat 2023 tarihli Kahramanmaraş merkezli depremler sırasında yaşamış. Depremde hasar gören cami, Gaziantep Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından titizlikle onarılarak yeniden ibadete açılmış. Bu süreçler, yapının sadece tarihi değil, aynı zamanda toplumsal hafızadaki yerini de pekiştirmiş durumda.

Kültürel Keşif ve İbadet İmkanı

Çalık Cami, Kilis'i ziyaret eden kültür ve tarih meraklıları için mutlaka görülmesi gereken duraklardan biri. Camide Cuma namazı ve vakit namazlarını eda etmek mümkün, böylece hem manevi bir deneyim yaşayabilir hem de tarihi atmosferi içinizde hissedebilirsiniz.

Ziyaret sırasında özellikle dikkat etmenizi önerdiğim noktalar arasında siyah-sarı taş işçiliği, minaredeki ajur sanatı ve cami kapısındaki Mevlevi sikkesi formundaki kitabe bulunuyor. Her bir detay, o dönemin sanat anlayışını ve mimari zevkini yansıtan birer belge niteliğinde. Avludaki medrese hücreleri ve taş bilezikli kuyu da fotoğraflamaya değer unsurlar.

Caminin Akcurun Caddesi üzerindeki konumu, Kilis'in merkezi bölgelerini gezerken kolayca uğrayabileceğiniz bir noktada. Şehrin tarihi dokusunu keşfetmek isteyenler için ideal bir başlangıç noktası olabilir. Özellikle mimari fotoğrafçılık meraklıları, taş işçiliğinin detaylarını ve ışık-gölge oyunlarını yakalamak için sabah saatlerini tercih edebilir.

Kilis'te Kültürel Mirasın Yaşayan Tanığı

Çalık Cami, sadece bir ibadet mekanı değil, aynı zamanda Kilis'in 3 asırlık tarihine açılan bir pencere. Hacı Ali Bin Mehmet Ağa'nın 1682 yılında bıraktığı bu miras, günümüze kadar gelen her taşıyla, her motifiyle bir hikaye anlatıyor. Siyah ve sarı taşların uyumlu dizilişi, ajur tekniğiyle işlenmiş yıldız motifleri, mukarnaslarla bezeli şerefe altı... Her biri, usta ellerin sabırla şekillendirdiği sanat eserleri.

Caminin yaşadığı zorluklar ve her seferinde yeniden ayağa kalkışı, yapının sadece fiziksel değil, toplumsal dayanıklılığının da göstergesi. Terör saldırılarından depremlere kadar pek çok felakete rağmen restore edilerek ibadete açılması, Kilis halkının kültürel mirasına sahip çıkma kararlılığını yansıtıyor. Avlusundaki mezarlar, medrese hücreleri ve taş bilezikli kuyu, caminin geçmişte sadece ibadet değil, eğitim ve sosyal yaşamın da merkezi olduğunu hatırlatıyor.