Kilis Eski Hamam: Kanuni Dönemi Mimari Şaheserinin Tarihsel İzleri

Kilis Eski Hamam, Osmanlı İmparatorluğu'nun altın çağı olarak nitelendirilen 16. yüzyılın mimari anlayışını yansıtan önemli bir yapıdır. 1562 yılında, Sultan Selim oğlu Sultan Süleyman döneminde, Emir Kasım Oğlu Emir Canbolat tarafından yaptırılan bu hamam, Kilis'in Meşhetlik Mahallesi'nde, Eski Hamam Sokağı'nda yer almaktadır. Yapının adlandırılması, kentin dar sokaklarından sel halinde akan yağmur sularının taşıdığı taş, kum ve toprakla dolarak gömülmesi ve sonradan kazılarak meydana çıkarılması süreciyle doğrudan ilişkilidir. Bu olgu, hem yapının fiziksel serüvenini hem de yerel hafızadaki konumunu belirleyen kritik bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.

Mimari Yapı ve Planlama Özellikleri

Eski Hamam'ın mimari kurgusu, Osmanlı hamam geleneğinin klasik dönem özelliklerini taşımaktadır. Meyilli bir arazi üzerinde konumlanan yapı, soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölmelerini aynı eksen üzerinde planlamıştır. Bu düzenleme, hem işlevsel bir mantığı hem de dönemin mimari anlayışındaki simetri ve düzen arayışını yansıtmaktadır. Girişi sağlayan taç kapı, devrinin şaheser mimari örneklerinden biri olarak değerlendirilmekte olup, atkı taşı zıvanalı taşlarla örülmüştür. Giriş kapısı üzerinde dikdörtgen biçimli, yonca yapraklı, sülüs karakterli yazıdan oluşan bir kitabe, düz bir silme ve alınlık bulunmaktadır.

Soyunma yeri, sivri kemerli kapısı olan ve kasnaksız bir kubbe ile örtülü bir mekandır. Bu kubbe, sivri kemerlerle birbirine bağlanan dört paye üzerine oturmaktadır. Kubbenin tepesinde konik bir aydınlık feneri, eteğinde dört pencere, altında ise sekizgen bir şadırvan yer almaktadır. Bu düzenleme, hem doğal ışık alımını sağlamakta hem de mekanın merkezi karakterini vurgulamaktadır. Sıcaklık bölümü ise dört eyvanlı ve dört halvetli bir plana sahiptir. Orta mekan, üzerinde yıldız ve altıgen biçimli aydınlık delikleri bulunan basık bir kubbe ile örtülüdür. Bölümler arası geçişler, beşik tonozla örtülü sivri kemerli dehlizlerle sağlanmış olup, bu teknik çözüm hem yapısal dayanıklılığı hem de mekansal geçişlerin akıcılığını desteklemektedir.

Malzeme Seçimi ve Teknik Uygulamalar

Yapının inşasında kullanılan malzemeler, bölgesel kaynakların bilinçli bir şekilde değerlendirildiğini göstermektedir. Soğukluk bölümü, düzgün kesme sarı taşla inşa edilmiştir. Diğer bölümlerde ise sarı ve siyah renkli taş kullanılmış, bu renk kontrastı yapıya görsel bir zenginlik katmıştır. Sıcaklık bölümü ortasındaki sekizgen göbek taşı, beyaz ve kırmızı mermerden yapılmıştır. Bu malzeme seçimi, hem estetik kaygıları hem de işlevsel gereksinimleri karşılamaya yöneliktir.

Taş işçiliğindeki ustalık, özellikle taç kapıdaki zıvanalı taş tekniğinde kendini göstermektadır. Bu teknik, yapısal bütünlüğü sağlarken aynı zamanda dekoratif bir etki yaratmaktadır. Kubbelerdeki aydınlık delikleri ve pencere düzenlemeleri, hem ısı kontrolünü hem de havalandırmayı sağlayan teknik çözümler olarak değerlendirilmelidir. Bu uygulamalar, 16. yüzyıl Osmanlı mimarlığının fonksiyonellik ve estetik arasında kurduğu dengeyi somut bir şekilde ortaya koymaktadır.