Kilis Hoca Hamamı: Merkez'in 461 Yıllık Osmanlı Mirası

Kilis'in Aşıt Mahallesi'nde yer alan Hoca Hamamı, Kanuni Sultan Süleyman döneminin mimari zarafetini günümüze taşıyan özel bir yapı. 1545 yılında Canbolat Bey tarafından yaptırılan bu hamam, sadece tarihi dokusuyla değil, klasik Osmanlı hamam mimarisinin en güzel örneklerinden biri olmasıyla da dikkat çekiyor. Kente birçok eser kazandıran Canbolat Bey'in idaresi döneminden kalan bu miras, 461 yıllık geçmişiyle Kilis'in kültürel zenginliğinin önemli bir parçası.

Tarihsel Yolculuk: Canbolat Bey'den Hoca Ramazan'a

Hoca Hamamı'nın hikâyesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun en parlak dönemlerinden birine uzanıyor. Kanuni Sultan Süleyman döneminde, 1545 yılında Canbolat Bey tarafından inşa edilen bu yapı, başlangıçta kurucusunun adıyla anılıyordu. Ancak zamanla hamamın adı değişti ve bugün bildiğimiz ismi aldı.

Bu isim değişikliğinin ardında özel bir hikâye yatıyor: Canbolat Paşa'dan sonra Hoca Ramazan Şeyh Gökçe tarafından tamir ettirilen hamam, bu sayede "Hoca Hamamı" adını kazandı. Bu durum, yapının sadece bir mimari eser olmadığını, aynı zamanda farklı dönemlerde farklı hayırseverlerin ilgi gösterdiği canlı bir kültür mirası olduğunu gösteriyor.

Mimari Özellikler: Kubbeler ve Mermer İşçiliği

Klasik Osmanlı mimari özelliklerini taşıyan Hoca Hamamı, kare planlı ve büyük kubbeli sade bir yapı olarak karşınıza çıkıyor. Ancak bu sadelik, mimarinin zarafetini gölgelemiyor; aksine yapının işlevselliğini ve estetik değerini öne çıkarıyor.

Hamamın en dikkat çekici unsurlarından biri, merkezi alanın ortasındaki sekizgen göbek taşı. Bu taşta kullanılan beyaz, sarı, kırmızı ve siyah renkli mermerler, dönemin usta işçiliğinin muhteşem bir örneği. Renkli mermerlerin bir araya gelişi, hamamın içinde adeta bir sanat galerisinde geziyormuş hissini uyandırıyor.

Yapının kubbe sistemi de oldukça etkileyici. Orta mekân, biri büyük olmak üzere toplam beş kubbe ile örtülü. Eyvanlar beşik tonozla, köşelerdeki halvet hücreleri ise küçük kubbelerle kapatılmış. Bu çeşitli örtü sistemleri, hem mimari zenginlik yaratıyor hem de hamamın farklı bölümlerinde uygun ısı ve nem dengesini sağlıyor.

Mekânsal Organizasyon: Soğukluktan Sıcaklığa

Hoca Hamamı, klasik Osmanlı hamam geleneğine uygun olarak soyunma yeri, soğukluk ve sıcaklık bölümlerinden oluşuyor. Her bölüm, kendine özgü mimari özelliklere sahip ve hamamın genel işleyişinde önemli bir rol oynuyor.

Soğukluk bölümünden bir dehlizle geçilen ılıklık bölümü, üç kollu haç planlı bir yapıya sahip. Bu bölümde sivri ve beşik tonozlu üç eyvan ile üzeri kubbe ile örtülü iki hücre bulunuyor. Ilıklık bölümünde sonradan bozulan ya da değiştirilen bir "mağtas" da dikkat çekiyor; bu detay, yapının zaman içinde geçirdiği değişimlerin izlerini taşıyor.

Sıcaklık bölümü ise hamamın kalbi sayılabilecek en önemli kısım. Basık kemerli bir kapıdan girilen bu alan, haç planlı, dört eyvanlı ve dört halvetli bir yapıya sahip. Ortada büyük tek kubbe, dört köşede ise dört küçük kubbe yer alıyor ve bunların altında sekiz yıkanma bölmesi bulunuyor. Bu düzenleme, hem mahremiyeti koruyor hem de hamamın aynı anda birden fazla kişiye hizmet vermesini sağlıyor.

Kültürel Değer ve Sosyal İşlev

Hoca Hamamı, tarihsel süreçte sadece bir yıkanma yeri olarak değil, aynı zamanda önemli bir sosyalleşme ve dinlenme merkezi olarak işlev görmüş. Osmanlı döneminde hamamlar, günlük yaşamın vazgeçilmez mekânlarıydı; insanlar burada temizlenirken aynı zamanda sohbet ediyor, güncel haberleri paylaşıyor ve toplumsal bağlarını güçlendiriyordu.

Bu yapı, Kilis'e birçok eser kazandıran Canbolat Bey'in idaresi döneminden kalan önemli bir miras olarak öne çıkıyor. Şehrin kültürel kimliğinin şekillenmesinde rol oynayan bu tür yapılar, geçmişle bugün arasında köprü kurarak yerel tarihin canlı tutulmasına katkıda bulunuyor.

Restorasyon Süreci ve Günümüz

2010 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilen Hoca Hamamı, bu müdahaleyle özgün dokusuna kavuşturulmuş ve gelecek nesillere aktarılması sağlanmıştı. Ancak 6 Şubat 2023 tarihinde yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremler, bu değerli yapıya da zarar verdi.

Deprem sonrasında Gaziantep Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından yeniden bir restorasyon süreci başlatıldı. Bu çalışmalar, hamamın mimari bütünlüğünün korunması ve tarihi dokusunun yeniden canlandırılması için büyük önem taşıyor. Restorasyon sürecinin tamamlanmasıyla birlikte, Hoca Hamamı'nın tekrar ziyaretçilere kapılarını açması bekleniyor.