Kilis Oylum Höyük: Merkez'in 5500 Yıllık Arkeolojik Hazinesi

Kilis il merkezinin 7 kilometre doğu-güneydoğusunda, Gaziantep-Kilis karayolu üzerinde yer alan Oylum Höyük, Güneydoğu Anadolu'nun en büyük ve en önemli arkeolojik alanlarından biridir. 460x320 metre taban boyutlarıyla dikkat çeken bu höyük, antik çağlarda Ulisum, Ullaza, İllizi gibi isimlerle anılan bir krallık merkeziydi. Bereketli Hilal coğrafyasının kuzeybatısında, Kilis Ovası'na hakim konumuyla, doğu-batı yönünde Fırat Vadisi ile Amik Ovası, kuzey-güney yönünde ise Kuzey Suriye ile Anadolu Platosu arasındaki stratejik kesişme noktasında bulunur.

Höyük, biri 22 metre (kuzey), diğeri 37 metre (güney) yüksekliğinde olmak üzere bir boyunla birbirine bağlanan iki yükseltiden oluşur. Batısında akan Akpınar Deresi, yerleşimin su ihtiyacını karşılayan doğal kaynaklardan biriydi. Geç Kalkolitik Çağ'dan günümüze kadar yaklaşık 5500 yıllık kesintisiz yerleşim izleri taşıyan Oylum Höyük, tarih öncesinden İslami döneme kadar uzanan katmanlarıyla adeta bir zaman kapsülü niteliğindedir.

Tarihi Kimlik ve Yazılı Kaynaklar

Oylum Höyük'ün antik çağdaki adı olan Ulisum veya Ullaza, ilk kez Akkad kralı Naram Sin'in Suriye seferi belgelerinde karşımıza çıkar. MÖ 2332-2283 yılları arasına tarihlenen bu belgeler, höyüğün en az 4300 yıl önce önemli bir yerleşim merkezi olduğunu kanıtlar. Tunç Çağı'nda bölgenin yönetim ve krallık merkezi konumundaki Oylum, Hititler'in güney seferlerinde stratejik bir üs olarak kullanılmıştır.

Höyükten çıkarılan Hitit bullaları, krali mühürler, mühür baskıları ve çivi yazılı tablet, bu bölgenin sadece bir yerleşim yeri değil, aynı zamanda diplomatik ve ticari ilişkilerin yoğun yaşandığı bir merkez olduğunu gösterir. Orta Tunç Çağı I'e tarihlenen 4000 yıllık saray kalıntısı, höyüğün kraliyet merkezi statüsünü arkeolojik olarak doğrular. Kireç taşından yapılmış, üzerinde figürler bulunan silindirik mühür, dönemin sanat anlayışı ve inanç sistemine dair önemli ipuçları taşır.

Kazı Çalışmaları ve Bilimsel Süreç

Oylum Höyük'teki sistematik kazı çalışmaları 1987 yılındaProf. Dr. Engin Özgen başkanlığında başlamıştır. Bu ilk dönem kazılar, höyüğün stratigrafik yapısının anlaşılması ve dönemsel katmanların belirlenmesi açısından temel oluşturmuştur. 2012 yılından itibaren ise kazılar Prof. Dr. Atilla Engin başkanlığında devam etmektedir. Üç buçuk dekattan fazla süren bu bilimsel çalışmalar, höyüğün çok katmanlı yapısını sistematik olarak ortaya çıkarmaktadır.

Kazı sezonları genellikle ilkbahar aylarında gerçekleştirilir ve bu dönemde höyüğü ziyaret edenler, arkeologların çalışma anlarına tanık olma fırsatı bulabilirler. Höyüğün bekçisi Mustafa Deliahmetoğlu eşliğinde alan gezilebilir ve kazı çalışmaları hakkında detaylı bilgi edinilebilir. Batı tarafındaki kazılarda Erken Hristiyanlık dönemine ait Mozaikli Bazilika kalıntıları bulunması, höyüğün Roma ve Bizans dönemlerinde de önemli bir yerleşim merkezi olduğunu kanıtlamıştır.

Mimari Kalıntılar ve Yapı Katmanları

Oylum Höyük'ün mimari katmanları, binlerce yıllık yerleşim tarihinin somut kanıtlarıdır. Kalkolitik-Tunç Çağı katmanında yangın geçirmiş kerpiç duvarlı yapılar tespit edilmiştir. Bu yangın izleri, yerleşimin belirli dönemlerde şiddetli çatışmalara veya doğal afetlere maruz kaldığını gösterir. Kerpiç duvarların korunma durumu, yangının ani ve yüksek sıcaklıkta gerçekleştiğini, bu sayede kerpiçlerin pişerek sertleştiğini ortaya koyar.

Helenistik Dönem katmanında ise büyük taş bloklarla yapılmış anıtsal bir yapı bulunmuştur. Bu yapı, Büyük İskender'in Anadolu ve Suriye seferlerinden sonra bölgede Helenistik kültürün ne denli etkili olduğunu gösterir. Höyükte tespit edilen sur kalıntısı, yerleşimin savunma mimarisine verdiği önemi yansıtır. Orta Tunç Çağı II'ye tarihlenen bir yapıda, temel altına yerleştirilmiş adak eşyaları bulunmuştur. Bu uygulama, yapının tanrılar tarafından korunması inancıyla gerçekleştirilen bir ritüeldir.

Buluntular: Toprak Altından Çıkan Hikayeler

Oylum Höyük'ten çıkarılan buluntular, bölgenin ekonomik, sosyal ve kültürel yaşamına dair benzersiz bilgiler sunar. Höyükten elde edilen zeytin çekirdekleri, zeytinin 4500 yıllık tarihini belgeleyen en eski kanıtlar arasındadır. Bu buluntu, Akdeniz havzasında zeytin tarımının ne kadar eskiye dayandığını ve bölgenin tarımsal zenginliğini ortaya koyar.

Orta Tunç Çağı II'ye tarihlenen bakır balta, tunç tanrı ve tanrı çifti heykelcikleri, dönemin metalurji teknolojisi ve inanç sistemine ışık tutar. Özellikle tanrı heykelcikleri, temel altına adak olarak yerleştirilmiş olup, yapının kutsal koruma altında olduğuna inanıldığını gösterir. Höyükten çıkarılan mezarlar da dikkat çekicidir:

• Hocker pozisyonunda mezarlar: Ölülerin dizleri karnına çekik şekilde gömülmesi, dönemin ölü gömme geleneklerini yansıtır
• Küp mezarlar: Özellikle çocuk gömülerinde kullanılan bu mezar tipi, pratik ve koruyucu bir yöntemdir
• Oda mezarlar: Daha üst statüdeki bireylerin gömüldüğü, mimari açıdan gelişmiş mezar yapılarıdır

Pişmiş topraktan yapılmış insan ve hayvan figürinleri, ok uçları gibi buluntular ise günlük yaşam, av kültürü ve sanat anlayışına dair ipuçları taşır. Bu küçük nesneler, binlerce yıl önce yaşamış insanların ellerinin izlerini günümüze taşır.

İnanç Boyutu ve Ritüel İzleri

Oylum Höyük, sadece antik dönemlerde değil, İslami dönemde de kutsal bir alan olarak kabul edilmiştir. Höyüğün güney yükseltisi üzerinde, Hz. Muhammed'in kâtibi olduğu söylenen Yusuf İzzeddin'e ait bir yatır bulunmaktadır. Bu yatır, özellikle Nisan-Mayıs aylarında yoğun ziyaret alır ve burada kurban kesilerek adaklar sunulur.

Antik dönemde de höyük, inanç ritüellerinin merkezi olmuştur. Yapı temellerinin altına yerleştirilen tanrı heykelcikleri, yapının tanrılar tarafından korunması ve bereketlendirilmesi inancıyla bırakılmıştır. Bu tür adak uygulamaları, Tunç Çağı Anadolu'sunda yaygın bir gelenektir ve yapının inşa sürecinin sadece teknik değil, aynı zamanda ritüel bir eylem olduğunu gösterir. Höyüğün farklı dönemlerde farklı inançların merkezi olması, bu coğrafyanın kültürel sürekliliğinin bir kanıtıdır.

Ziyaret Deneyimi ve Öneriler

Oylum Höyük'ü ziyaret etmek, binlerce yıllık tarihin katmanlarında yürümek anlamına gelir. Höyük, Gaziantep-Kilis karayolu üzerinde olduğu için ulaşım oldukça kolaydır. Tilbeşar Höyük'ten 40 kilometre, Gaziantep Kale Höyüğü'nden 45 kilometre uzaklıktadır, bu nedenle bölgesel bir arkeolojik tur planlayanlar için ideal bir duraklama noktasıdır.

İlkbahar aylarında, özellikle kazı sezonu aktifken ziyaret edildiğinde, arkeologların çalışma yöntemlerini gözlemleme ve kazı alanındaki yeni buluntuları görme şansı yakalanabilir. Höyüğün bekçisi Mustafa Deliahmetoğlu, ziyaretçilere alanı gezdirerek kazı çalışmaları ve buluntular hakkında detaylı bilgi verir. Höyüğün iki yükseltisi arasında dolaşırken, ayaklarınızın altındaki her toprak parçasının binlerce yıllık bir hikaye taşıdığını hatırlamak, deneyimi daha da anlamlı kılar.

Arkeolojik Değer ve Gelecek

Oylum Höyük, Güneydoğu Anadolu arkeolojisi için vazgeçilmez bir referans noktasıdır. Geç Kalkolitik Çağ'dan günümüze uzanan kesintisiz yerleşim dizisi, bölgenin kültürel evrimini anlamak için eşsiz bir laboratuvar sunar. Höyükten elde edilen 4500 yıllık zeytin çekirdekleri, tarımsal geçmişimize ışık tutarken, Hitit bullaları ve çivi yazılı tabletler diplomatik ve ticari ilişkilerin karmaşıklığını ortaya koyar.