Kilis Şurahbil Bin Hasene Türbesi: Merkez'in Tarihi Külliye Hazinesi

Kilis'in Demirciler Mahallesi'nde, Karataş Tepesi üzerinde yükselen Şurahbil Bin Hasene Türbesi, şehrin en önemli tarihi ve manevi yapılarından biridir. Hazret-i Şurabil Zaviyesi ya da Sultan Şurahbil Zaviyesi olarak da bilinen bu külliye, sadece bir türbe değil; içinde mescit, zaviye, mutfak, kiler ve hücreleri barındıran kapsamlı bir yapılar topluluğudur. Avlusuyla birlikte 28 metre x 24 metre boyutlarında dikdörtgen planlı bu külliye, bölgenin dini ve sosyal yaşamının canlı bir tanığı olarak karşımıza çıkıyor.

Külliyenin Mimari Yapısı ve Özellikleri

Külliyenin mimari düzeni, geleneksel İslam yapı sanatının karakteristik özelliklerini yansıtıyor. Avlunun güneydoğu köşesinde yer alan mescit, dikdörtgen planlı ve tek sahanlı bir yapıya sahip. Düzgün kesme taştan inşa edilen mescidin en dikkat çekici unsuru, kasnağı içten yuvarlak dıştan sekizgen olan kubbesidir. Bu kubbe, beşik tonozlar ve sivri kemerler aracılığıyla yan duvarlara aktarılan bir ağırlık sistemiyle taşınıyor.

Avlunun kuzey bölümünde sivri kemerli bir eyvan bulunuyor ve bu eyvanın yanında, üzeri beşik tonozla örtülü, basık kemerli kapıları olan dört hücre yer alıyor. Mescit girişinin sağ tarafında Hz. Şurahbil'e ait sanduka ziyaretçileri karşılarken, mescit eyvanının batı kısmında kimliği belirsiz ayrı bir türbe odası daha mevcut. Mutfak, kiler ve hücrelerde ise mazgal pencereler ve nefeslik biçiminde küçük pencereler, yapının hem savunma hem de havalandırma ihtiyaçlarını karşılıyor.

Şurahbil Bin Hasene'nin Tarihi Kimliği

Şurahbil bin Hasene, İslam tarihinin en önemli sahabe isimlerinden biridir. Hz. Muhammed'in vahiy kâtipliğini yapmış, Habeşistan'a ve Medine'ye hicret etmiş, "ilk iman edenlerden" olan bu değerli sahabe, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer dönemlerinde Suriye, Filistin ve Ürdün fetihlerinde komutanlık yapmıştır. Ecnâdeyn, Fihl ve Yermük savaşları gibi tarihi mücadelelerde önemli roller üstlenmiştir.

Kilisli tarihçi Kalaycıoğlu'nun aktardığına göre, Şurahbil bin Hasene H. 17 yılında İslam ordusuyla bölgeye gelmiş, Azaz'ı almış ve Kilis Meşhedlik bölgesinde savaşmıştır. Kalaycıoğlu'na göre H. 18 (639) yılında vefat etmiştir. Ancak diğer tarihi kaynaklarda farklı bir anlatı karşımıza çıkıyor: Bu kaynaklara göre Şurahbil bin Hasene, 18 (639) yılındaki Amvâs vebasında ölmüş olup kabri Ürdün'de (Vâdilyâbis) bulunmaktadır. Bu nedenle Kilis'teki rivayet, bazı tarihçiler tarafından doğru kabul edilmemektedir.

Yapı Malzemesi ve İnşa Teknikleri

Külliyenin inşasında kullanılan malzemeler, yapının farklı bölümlerinin işlevlerine göre özenle seçilmiş. Dışa bakan duvarlarda moloz taş kullanılırken, avluya dönük duvarlar ile mescit, eyvan ve türbe kısımlarında düzgün kesme taş tercih edilmiş. Bu malzeme seçimi, hem estetik hem de dayanıklılık açısından bilinçli bir yaklaşımı yansıtıyor.

Avlu zemininin beyaz taşlarla döşeli olması, külliyeye ayrı bir görsel zenginlik katıyor. Kesme taşların kullanıldığı bölümlerdeki işçilik kalitesi, dönemin usta taş işçiliğinin ne denli gelişmiş olduğunu gösteriyor. Moloz taş ve kesme taş kullanımının bir arada uygulanması, hem ekonomik hem de yapısal açıdan akıllıca bir tercih olarak değerlendiriliyor.

Kültürel ve Dini Değeri

Şurahbil Bin Hasene Türbesi, sadece mimari bir eser değil, aynı zamanda bölgenin dini ve sosyal yapılanmasının önemli bir örneğidir. İçinde barındırdığı mescit, zaviye ve yaşam alanlarıyla (mutfak, kiler) geçmişte nasıl bir toplumsal işlev gördüğünü anlamamızı sağlıyor. Zaviye olarak kullanılan bu yapı, dervişlerin ve yolcuların konakladığı, eğitim ve ibadet faaliyetlerinin yürütüldüğü bir merkez olmuştur.

Ünlü seyyah Evliya Çelebi, yapıyı "Tekke" olarak tanımlamış ve ilginç bir etimolojik açıklama getirmiştir. Evliya Çelebi'ye göre, isim Arapça "şura" (danışma) ve "el habib" (sevgili) kelimelerinden türemiştir. Bu açıklama, yapının sadece fiziksel değil, aynı zamanda manevi ve sosyal önemini de vurguluyor.

Külliyenin tarihi kayıtlardaki yeri de oldukça dikkat çekici:

• 1773 tarihli Hurufat Defterleri: "Kilis'te Hazret-i Şurabil Zaviyesi" olarak kaydedilmiştir
• 1798 tarihli vesika: "Sultan Şurahbil Zaviyesi" adıyla geçmektedir
• 1902 yılı: II. Abdülhamit tarafından bakıma alınmıştır
• 1960 yılı: Külliyeye minare eklenmiştir
• 1975 yılı: Zaviye bölümü kapsamlı onarımdan geçmiştir

Zamanın İzinde Bir Külliye

Şurahbil Bin Hasene Türbesi, yüzyıllar boyunca Kilis'in manevi coğrafyasının merkezinde yer almıştır. 1902 yılında Sultan II. Abdülhamit'in yapıyı bakıma aldırması, külliyenin o dönemde bile ne kadar önemli görüldüğünün bir göstergesidir. 1960 yılında eklenen minare, yapının ibadet işlevini güçlendirirken, 1975 yılındaki zaviye onarımı da tarihi dokunun korunması adına önemli bir adım olmuştur.

Günümüzde külliye, Kilis'in tarihi dokusunun en değerli parçalarından biri olarak varlığını sürdürüyor. Karataş Tepesi'ndeki konumu, yapıya hem stratejik hem de görsel bir üstünlük kazandırıyor. Demirciler Mahallesi'nin sessiz sokaklarında yükselen bu külliye, geçmişin izlerini taşırken, ziyaretçilerine hem mimari hem de manevi bir yolculuk sunuyor.

Şurahbil Bin Hasene'nin tarihi kişiliği etrafında şekillenen bu külliye, İslam'ın ilk yıllarına uzanan kökleriyle, bölgenin İslamlaşma sürecinin somut bir belgesi niteliğindedir. Mescit, zaviye, türbe ve yaşam alanlarının bir arada bulunduğu bu yapı topluluğu, geçmişte nasıl bir sosyal ve dini hayatın yaşandığını gözler önüne seriyor. Kilis'i ziyaret edenlerin mutlaka uğraması gereken bu külliye, tarihin derinliklerinden gelen bir hikâyeyi bugüne taşıyor.