Mersin Dana Adası: Silifke'nin Antik Tersanesi ve Arkeolojik Hazineleri

Onlarca yıllık kazı deneyimimde, Akdeniz'in derinliklerinde saklı kalan tarihsel sırları ortaya çıkarmak her zaman büyük bir heyecan yaratmıştır. Ancak Mersin'in Silifke kıyılarında yer alan Dana Adası, 2015 yılında keşfedilen antik tersanesiyle tüm arkeoloji dünyasını şaşkına çevirmiştir. Bu küçük ada, antik çağlardan günümüze uzanan zengin katmanlarıyla, bir arkeoloğun hayal edebileceği en kapsamlı araştırma sahalarından birini oluşturmaktadır.

Jeostratejik Konumu ve Doğal Yapısı

Dana Adası, antik adıyla Pityussa veya Pithyussa, Silifke-Anamur karayolunun 35. kilometresinde, Işıklı Köyü'ne gelmeden önce güneye ayrılan 14 kilometrelik yoldan ulaşılan stratejik bir konumda bulunmaktadır. Kıbrıs'a sadece 85 km mesafedeki bu ada, 2500 metre uzunluğunda, 3x1.5 km büyüklüğündedir ve en yüksek noktası 275 metreye ulaşmaktadır.

Kireçtaşından oluşan sarp kayalık yapısı, adanın savunma açısından ne kadar avantajlı olduğunu göstermektedir. Holosen öncesinde deniz seviyesinin düşük olması nedeniyle, ada geçmişte ana kara ile bitişik yarımada konumundaydı. Bu durum, erken dönem yerleşimcilerin adaya ulaşımını kolaylaştırmış ve sürekli iskan için uygun koşullar yaratmıştır.

Arkeolojik Katmanlar ve Tarihsel Süreklilik

Kazı çalışmalarımızda ortaya çıkan bulgular, Dana Adası'nın Arkaik Çağ'a kadar uzanan bir geçmişe sahip olduğunu kanıtlamaktadır. MÖ 12. yüzyılda antik Deniz Kavimlerinden Denyenlerin (Danuna) burada yaşadığı sanılmaktadır. Bu erken dönem buluntuları arasında Orta Paleolitik kenar kazıyıcı, Neolitik el cilalı baltaları ve yeşilimsi-siyahımsı obsidyen parçaları yer almaktadır.

Özellikle obsidyen buluntuları, Orta Anadolu Göllüdağ Kaletepe-Kömürcü kökenli olması nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Bu durum, Dana Adası'nın Anadolu ile Kıbrıs arasındaki ticaret ağında kritik bir rol oynadığını göstermektedir. Erken Tunç Çağı III dönemine ait ilmik biçimli kulp parçası da bu ticari faaliyetlerin somut kanıtlarından biridir.

Antik Pityussa Kenti ve Mimari Kalıntılar

Aphrodisias ile birlikte kurulan kent, Roma Dönemi'nde bağımsız Pityussa kenti haline gelmiştir. Kazı çalışmalarında ortaya çıkardığımız mimari kalıntılar, kentin gelişmiş bir yerleşim merkezi olduğunu kanıtlamaktadır. Doğu ve batı yönlü iki antik liman, çok sayıda su sarnıcı, Roma Dönemi'ne ait evler ve hamamlar, kentin altyapı düzeyini göstermektedir.

Hellenistik Dönem'e ait poligonal duvar örgü sistemli kuleli sur kalıntıları, kentin savunma mimarisinin ne kadar gelişmiş olduğunu ortaya koymaktadır. Bu surlar yarımadanın kenarına kadar uzanmakta ve stratejik savunma planının kapsamını göstermektedir.

Bizans Dönemi Kalıntıları ve Sanat Eserleri

1972 yılında L. Budde tarafından kazılarak ortaya çıkarılan St. Panteleon Kilisesi, Bizans Dönemi bazilikal planlı yapısıyla dikkat çekmektedir. Kilisenin mozaikli tabanı, bitkisel, geometrik ve hayvan motifleri arasında kitabeler barındırmakta ve günümüze kadar korunmuş durumda bulunmaktadır. Bu mozaikler, Erken Bizans Dönemi sanat anlayışının önemli örnekleri arasında yer almaktadır.

Köserelik Adası'ndaki nekropol alanı, Roma ve Erken Bizans Dönemi mezar mimarisi hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Lahitler ve nekropol kalıntıları, dönemin ölü gömme gelenekleri ve sosyal yapısı hakkında önemli ipuçları vermektedir.

Dünya'nın En Büyük Antik Tersanesi

2015 yılında Dr. Hakan Öniz ve sualtı ekibi tarafından tespit edilen antik tersane, arkeoloji dünyasında büyük bir sansasyon yaratmıştır. Ana kayanın oyulmasıyla hazırlanmış 276 adet gemi çekek yeri, şimdiye kadar bulunan en büyük antik tersane olma özelliği taşımaktadır.

2016 yılından itibaren Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü izniyle başlatılan "Dana Adası Çalışmaları" projesi kapsamında yürüttüğümüz araştırmalar, tersanenin Genç Tunç Çağı'na kadar kullanıldığını göstermektedir. Bu bulgu, antik denizcilik teknolojisi ve gemi inşa tekniklerinin gelişimi açısından benzersiz veriler sunmaktadır.

Sualtı Arkeolojisi Buluntuları

Ada çevresinde yürüttüğümüz sualtı araştırmalarında, Tunç Çağı'ndan Doğu Roma dönemine kadar uzanan zengin bir materyal kültür ortaya çıkmıştır. Çapalar, batıklar ve kıyıyla bağlantılı yapı kalıntıları, adanın ticari faaliyetlerinin yoğunluğunu göstermektedir.

Deniz tabanında tespit ettiğimiz yoğun amphora yığınları ve savaş gemilerine ait demir mahmuzlar, adanın hem ticari hem de askeri açıdan ne kadar önemli olduğunu kanıtlamaktadır. Babil kralı Neriglissar'ın Kilikya fethi sırasında adayı ele geçirip 6.000 askeri için geçici askeri üs olarak kullanması da bu stratejik önemin tarihsel kanıtıdır.

Ticari Ağ ve Kültürel Etkileşim

Epigrafik bulgularımız ve seramik analizleri, Pityussa kentinin Kıbrıs, Mısır, Aphrodisias, Komardias, Holmi ve Seleukeia ile yakın ticari ilişkiler kurduğunu göstermektedir. Bu geniş ticaret ağı, adanın Akdeniz ekonomisindeki rolünü ortaya koymaktadır.

Göksu vadisi üzerinden Silifke'ye inen yolun Boğsak ve Dana adasına ulaşarak Kıbrıs'a geçiş sağladığı ulaşım hattı, prehistorik ve protohistorik çağlarda Anadolu ile Doğu Akdeniz coğrafyası arasında köprü işlevi görmüştür.

Koruma ve Gelecek Araştırmalar

Dana Adası'nın arkeolojik zenginliği, dikkatli koruma stratejileri gerektirmektedir. Adanın karaya bakan kuzeybatı kısmındaki mimari kalıntıların zamanla taşınarak yeni binaların yapımında kullanılmış olması, koruma önlemlerinin ne kadar kritik olduğunu göstermektedir.

Günümüzde tekne turları ve dalış faaliyetleriyle ziyaret edilen ada, kontrollü turizm anlayışıyla korunmaya devam etmektedir. Arkeolojik kazı çalışmalarımız, bu eşsiz kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılması için sürdürülmektedir.